Powiat oleśnicki, gmina Oleśnica

(nazwa niemiecka: Briese, Kreis Oels)

 

 

Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1292r.

Brzezinka była początkowo własnością książęcą. W 1292r. książę wrocławski Henryk V Gruby sprzedał dwie wioski Bresinken i Tockary rycerzowi Goswinowi. Nowy właściciel połączył obie miejscowości i lokował Brzezinkę na prawie niemieckim. W 1501r. wieś należała do Johanna Prizelwitza Pessick. Po jego bezpotomnej śmierci przeszła na własność książąt oleśnickich, od których w 1506r. odkupił ją Henryk von Seidlitz. W 1603r. właścicielem majątku był starosta dóbr międzyborskich Friedrich von Seidlitz. Następnie w siedemnastym stuleciu dobra przeszły w ręce rodziny Kottulinskich. W 1641r. w Brzezince wzmiankowano Balzera Kottulinskiego, a w 1664r. Moritza Kottulinskiego. Moritz Kottulinski, pełniący funkcję starosty księstwa oleśnickiego i radcy księcia Sylwiusza Nemroda w 1664r. wybudował w miejscowości rezydencję. Pałac ten początkowo cieszył się złą sławą, ponieważ w czasie uroczystości z okazji zakończenia jego budowy zasłabł książę Sylwiusz Nemrod, a w dwa dni po wizycie w Brzezince oleśnicki władca zmarł. W 1690r. miejscowość wraz z pałacem należała do Ernsta Erdmanna von Gellhorn (zm.1717r.) ze Starego Grodkowa. W kilka lat po jego śmierci w 1721r. spadkobiercy Ernsta Erdmanna sprzedali Brzezinkę rodzinie von Kospoth. Hrabia Karl Chrystian von Kospoth w 1725r. utworzył z dóbr Brzezinka ordynację. Rozpoczął on wraz z bratem Joachimem Wenzlem (zm.1727r.) budowę nowego pałacu oraz założył park otaczający rezydencję. Po śmierci wuja, Karla Chrystiana w 1730r. posiadłość otrzymała jego siostrzenica Anna Sophia von Maltzan (wdowa po Joachimie Wenzlu von Maltzan) z domu von Erbach (ur.1708r., zm.1759r.). za jej rządów około 1740r. zakończono budowę pałacu. Wraz z przejęciem majątku przez Annę Sophię von Maltzan wydawało się, że Brzezinka jest dla rodziny von Kospoth stracona. Tymczasem po śmierci drugiego męża, hrabiego Balthazara von Promnitz, Anna Sophia wyszła w 1759r. po raz trzeci za mąż, poślubiając krewniaka Friedricha Augusta von Kospoth. Niedługo po ślubie właścicielka Brzezinki zmarła, a jej majątek zgodnie z testamentem otrzymał brat męża Karl Chrystian von Kospoth (ur.1736r., zm.1799r.). Majorat należał następnie do Augusta Wilhelma von Kospoth (ur.1777r., zm.1834r.), syna Karla Chrystiana. W rękach rodziny dobra pozostały do 1945r. Kolejnymi właścicielami ordynacji byli: August Karl (ur.1803r., zm.1874r.), jego syn Karl August (ur.1836r., zm.1928r.) oraz Erich (ur.1900r., zm.1968r.), wnuk Karla Augusta. W 1905r. należący do Kospothów majorat liczył 4639ha powierzchni, a sam majątek w Brzezince 1296ha. Wielkość dóbr nie zmieniła się do końca lat dwudziestych XX w. Za rządów ostatniego ordynata Ericha von Kospoth majątek jednak najwyraźniej znalazł się w kryzysie. W 1930r. powierzchnia majoratu zmniejszyła się do 4552ha, a w 1937r. liczył on już zaledwie 3445ha. Powierzchnia samego majątku w Brzezince spadła nieznacznie, do 1283ha w 1930r i 1264ha w 1937r. Po drugiej wojnie światowej posiadłość Kospothów została znacjonalizowana i przekazana Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Zaniedbany przez nowego gospodarza pałac w Brzezince pomimo pewnych prac remontowych prowadzonych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. z czasem popadł w ruinę. Około 1950r. z otaczającego pałac parku wywieziono do Wilanowa 18 rzeźb. Z perspektywy czasu wygląda na to, że ta kontrowersyjna decyzja uratowała je przed zagładą. Zrujnowany pałac wraz z otaczającym go zdewastowanym parkiem są od ponad dwudziestu lat własnością prywatną. Niestety prywatny inwestor poza wymianą stropów, obecnie ponownie zawalonych, nie przeprowadził większych prac remontowych. W 2011r. zmienił się właściciel zniszczonego zabytku, od Juliusza Sytego odkupiła go Grupa Kapitałowa Gant Development S.A. Przedstawiciele firmy zapowiadają odbudowę pałacu z przeznaczeniem na cele usługowe. Wkrótce obiekt ma zostać zabezpieczony przed wejściem. W niewielkiej odległości od rezydencji w Brzezince znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Wśród nich warto zwrócić uwagę na pochodzący z około 1731r. barokowy dom zarządcy oraz osiemnastowieczny spichlerz.

 

Pałac

Późnobarokowy pałac wzniesiony w typie entre cour et jardin w latach 1725-1740, być może według projektu Jana Błażeja Peintnera. Częściowo przebudowany na początku XIX w., zdewastowany i doprowadzony do ruiny w drugiej połowie dwudziestego stulecia. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z powiekami, nad częścią środkową do niedawna znajdował się dach kopulasty z ośmioboczną latarnią. Fasada (elewacja północno-zachodnia) trzynastoosiowa z centralnym trzyosiowym ryzalitem z mezaninem i dwoma pozornymi ryzalitami o podziałach pilastrowych. Ryzalit wieńczy trójkątny przyczółek, a ryzality pozorne odcinkowe przyczółki. Na osi pałacu główne wejście ozdobione portalem z piaskowca, ze stiukowymi półpostaciami atlantów dźwigającymi balkon (obecnie niezachowany), wsparty na czterech kolumnach. Elewacja ogrodowa również trzynastoosiowa z centralnym ryzalitem, w nim portal z kartuszami herbowymi von Maltzan i von Erbach, a ponad nimi kartusz rodu von Kospoth. Elewacje zachowały ślady dawnych zdobień: korynckie pilastry w wielkim porządku, fragmenty boniowania, gzyms między kondygnacjami i wieńczący, uszate obramowania otworów okiennych. Wnętrza w układzie dwutraktowym, zdewastowane, przetrwały fragmenty dekoracji sztukatorskiej oraz kominki.

Do pałacu przylegały park i jednoosiowy ogród francuski, pierwotnie otoczony murem z dwoma bramami. Obecnie zdewastowane, zarośnięte samosiejkami, o zatartym układzie kompozycyjnym. W parku można odnaleźć niewielkie zapadliska, ślady po dawnych sadzawkach.

 

Zabytki w Brzezince

Do rejestru zabytków w Brzezince wpisano kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP (2.12.1964r., nr rej.: 1173) oraz zespół pałacowy i folwarczny (5.09.1950r., nr rej.: 246, wpis ponowiony 16.10.1997r.): pałac, dom zarządcy, dom inspektora – obecnie spichrz, park (wpisany także osobno do rejestru 5.09.1950r., pod nr 247).

 

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Brzezinki zapewniają dosyć rzadko kursujące autobusy PKS. Najwięcej połączeń jest na trasie Brzezinka – Oleśnica, dlatego też proponuję ten wariant dojazdu. Do miasta można dotrzeć pociągiem między innymi z Gliwic z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Bielany Wrocławskie, a następnie trasą E67 (DK8) w stronę Poznania. W miejscowości Dąbrowa należy z DK8 zjechać na DK340 w kierunku Dobroszyc, a następnie skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Brzezinki przez Miodary. Zespół pałacowo-parkowy leży na prawo od drogi. Odległość: w jedną stronę około 200 km. Na miejscu samochód można zaparkować przy kościele położonym naprzeciw ruin pałacu.

 

Damian Dąbrowski,

Listopad 2011 r.

 

 

Joomla templates by a4joomla