Powiat kluczborski
Powiat kluczborski, gmina Byczyna
(nazwa niemiecka: Kochelsdorf, Kreis Kreuzburg)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości pochodzi z 1404 r., kiedy to jej właścicielem był Diczko Beczka. Kochłowice prawdopodobnie powstały jednak znacznie wcześniej i należały do dóbr biskupich. Około 1450 r. jako właściciel Kochłowic i Skałąg koło Kluczborka wzmiankowany był Jan Tschammer. W niektórych dokumentach występuje on pod nazwiskiem Kochlowski, utworzonym od miejscowości Kochłowice. Jego nieznana z imienia córka została małżonką Konrada von Spiegla, któremu prawdopodobnie wniosła w wianie rodzinne posiadłości. Na początku XVI w. miejscowość należała do Hanusza Ezammera. W XVIII w. właścicielem Kochłowic koło Kluczborka i Wojciechowa Małego koło Sycowa był Justus (Jan) Wolrad Fryderyk von Bode (zm. 1753 r.) wicekanclerz Kilonii, a później prezydent Wyższego Urzędu Górnego Śląska. Następnie majątki odziedziczył syn Justusa, Adolf Chrystian (1736-1799), a po nim jego syn Karol Zygmunt Adolf. Jednocześnie właścicielem jakiejś części Kochłowic był w XVII i XVIII w. ród von Pritwitz. W 1831 r. posiadłość zakupiła rodzina von Richthofen. W drugiej połowie XIX w. właścicielem majątku w Kochłowicach był Heinrich von Aulock. W 1898 r. dobra zakupił Karol von Jordan, rycerz zakonu joannitów, posiadacz Sierosławic i Wojsławic koło Kluczborka. Wybudował on w Kochłowicach nowy pałac i przekazał go wraz z majątkiem synowi Ernestowi. Od 1937 do 1945 r. właścicielem posiadłości był Franz von Aulock. Po drugiej wojnie światowej dawny folwark przekształcono w PGR, a w pałacu urządzono siedzibę zespołu PGR i Inspektoratu PGR Kluczbork. Obecnie dawna rezydencja jest wykorzystywana jako wielorodzinny budynek mieszkalny, zamieszały przez byłych pracowników PGR-u. Budynek można zwiedzać tylko z zewnątrz.
Pałac otacza park krajobrazowy o pow. 2,8 ha założony na początku XIX w. Cechuje go zróżnicowana kompozycja, pewien obszar ma charakter typowo leśny, w części środkowej znajduje się polana i mniej zwarte zadrzewienie. W drzewostanie parku przeważają rodzime gatunki liściaste: lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, grab zwyczajny, wiąz, klon jawor. Nielicznie występują gatunki: kasztanowiec zwyczajny, daglezja zielona, świerk pospolity, sosna wejmutka, żywotnik zachodni. Najstarsze drzewa osiągają wiek do 180 lat, występują też nasadzenia z II połowy XX w. Wschodnią granicę parku stanowi rzeka Pratwa. W pobliżu parku znajduje się budynki gospodarcze folwarku, najcenniejszym z nich jest dawny spichlerz.
Pałac w Kochłowicach wzniesiono około 1923 r., prawdopodobnie w miejscu wcześniejszej budowli (świadczy o tym otaczający go, starszy park). Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada jedenastoosiowa, z asymetrycznie usytuowanym trzyosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście, zwieńczonym neorenesansowym szczytem. W elewacji ogrodowej analogiczny ryzalit, poprzedzony gankiem filarowym (prawdopodobnie kiedyś dźwigającym balkon) oraz niewielka parterowa przybudówka. Elewacje znacznie uproszczone, zachowane gzymsy (międzypiętrowy i wieńczący) i prostokątne obramienia otworów okiennych.
Pałac w Kochłowicach nie podlega ochronie konserwatorskiej co może doprowadzić do znaczących przekształceń obiektu. Park pałacowy z aleją dojazdową zostały wpisane do rejestru zabytków 05.03.1978 r. pod nr 28/78.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Kochłowic teoretycznie można dojechać komunikacją publiczną, w praktyce może to być jednak bardzo trudne, ponieważ między Kluczborkiem a Kochłowicami kursują tylko cztery autobusy PKS i tylko w dni robocze. Do Kluczborka można bez problemów dotrzeć pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór. Do pociągu można zabrać rower i ostatni odcinek z Kluczborka do Kochłowic, liczący około 15 km pokonać w ten sposób. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a następnie do DK 11 w kierunku Poznania. W miejscowości Biskupice, za Kluczborkiem, należy skręcić z tej trasy w lewo, w lokalną drogę do Kochłowic. Odległość: w jedną stronę niecałe 120 km. Na miejscu samochód można zostawić na parkingu przed pałacem.
Damian Dąbrowski
Maj 2010 r.
Powiat kluczborski, miasto
(nazwa niemiecka: Kreuzburg, Kreis Kreuzburg)
Miasto wzmiankowane w 1252 r., lokowane 22 lata później na prawie flamandzkim przez Henryka IV Probusa. Otoczone murami miejskimi od końca XIV w.., przebudowanymi około 1598 r. Przy wschodniej bramie, tzw. Krakowskiej od około 1590 r. stał zamek książąt brzeskich. Dzisiaj w jego miejscu znajduje się budynek szczytowy z 1720 r., wielokrotnie przebudowywany. Obecnie siedziba muzeum Jana Dzierżonia. Od pd. przylega do niego kwadratowa, ceglana wieża, wzniesiona na kamiennym cokole, prawdopodobnie dawny stołp zamku z XV/XVI w., przebudowany w XVII w. oraz w 1907 r. przez mistrza murarskiego G. Lederera z przeznaczeniem na wieżę wodną.
Zabudowania zamkowe po licznych przebudowach są bardzo zmienione i wyglądają zupełnie niepozornie, można przejść obok zupełnie nie domyślając się ich dawnego przeznaczenia. W budynkach tych trudno odnaleźć ślady dawnej świetności, a w otoczeniu zarys założenia zamkowego. Wszystko wskazuje na to, że wyglądało ono podobnie jak w pobliskim Namysłowie, gdzie zamek również znajdował się w obrębie murów miasta, w pobliżu jednej z bram.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Kluczborka zapewniają pociągi z Katowic i Wrocławia. Podróżującym samochodem z Gliwic proponuję jechać DK901 przez Pyskowice i Dobrodzień do Olesna i dalej DK11 w kierunku Poznania, przebiegającą przez Kluczbork. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 90km. Z zaparkowaniem samochodu w centrum Kluczborka nie ma specjalnych problemów.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2009r.
Powiat kluczborski, gmina Byczyna
(nazwa niemiecka: Goslau, Kreis Kreuzburg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość po raz pierwszy pojawia się w źródłach z około 1300 r. W 1385 r. wzmiankowany był rycerz Bartusch von Gocklau z Gosławia koło Byczyny, związany z dworem księcia Ludwika I brzeskiego. Następnie od początku XVI w. losy wioski związały się ze znanym rodem von Frankenberg. Pierwszym właścicielem z tej rodziny był Jan (ur. 1512 r.), syn Jana założyciela domu Proślice. Po nim majątki Proślice, Gosław, Ciecierzyn i Nasale odziedziczył syn Mikołaj (1544-1632). Synowie Mikołaja: Baltazar, Henryk, Konrad, Mikołaj junior i Jan Jerzy podzielili rodzinne posiadłości. Właścicielem części Gosławia i Rożnowa został Mikołaj junior, założyciel Domu Gosław rodu Frankenberg. Po jego śmierci w 1664 r., majątki odziedziczyli dwaj synowie, Konrad Kasper i Mikołaj (zm. 1699 r.). Dom ten na Śląsku wymarł pod koniec XVIII w., a jego boczna linia w Niderlandach istniała jeszcze w XIX w. Właścicielem drugiej części Gosławia był Konrad von Frankenberg-Proschlitz (1580-1668), brat Mikołaja jun. Gosław należał następnie do jego młodszego syna, Jana Krzysztofa (1660-1736), który przekazał go synowi Konradowi (1696-1733). Syn Konrada Ernest Zygmunt (zm. 1751) był ostatnim przedstawicielem tej linii rodu. Następnie Gosław przeszedł w ręce rodu von Garnier i w 1794 r. został częścią majoratu turawskiego. Do rodziny von Garnier majątek należał do 1945 r.
Budynek zwany nowym dworem wzniesiono w XIX w., w stylu klasycystycznym. Murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym z powiekami. Fasada siedmioosiowa z centralnym trzyosiowym ryzalitem zamkniętym trójkątnym przyczółkiem, poprzedzona tarasem. Elewacja ogrodowa powtarza układ frontowej. Elewacje dworu w znacznym stopniu uproszczone, zachowane ozdobne festony, ryzality z podziałem za pomocą pilastrów, część otworów okiennych w prostokątnych obramieniach.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Gosławia dojeżdżają tylko dwa PKS-y z Kluczborka dlatego dojazd komunikacją publiczną do tej miejscowości jest praktycznie nierealny. Do Kluczborka można bez problemu dotrzeć pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór. Do pociągu można zabrać rower i ostatnie 15 km z Kluczborka do Gosławia pokonać w ten sposób. Podróżującym samochodem polecam następujący dojazd z Gliwic: najpierw DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie do Kluczborka DK 11 w kierunku Poznania. Z Kluczborka najlepiej wyjechać lokalną drogę prowadzącą przez Kujakowice Górne, Maciejów i Pszczonki do Gosławia. Odległość: w jedną stronę około 115 km. Na miejscu samochód trzeba zostawić w bocznej ulicy prowadzącej do dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski
Maj 2010 r.
Powiat kluczborski, gmina Wołczyn
(nazwa niemiecka: Jeroltschütz, Kreis Kreuzburg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Gierałcic sięgają prawdopodobnie XIV w., niestety brak przekazów na ten temat uniemożliwia dokładne określenie czasu założenia osady. Wieś do końca XV w. należała do jednej z linii rodu von Strachwitz, która miała w Gierałcicach swoją siedzibę. W 1499 r. dzięki małżeństwu z dziedziczką Strachwitzów majątek przejął Georg von Studnitz (1478-1531). Jan Geraltowski, syn Jerzego, właściciel Gierałcic, rotmistrz wojsk czeskich, w latach 1531-1554 był zarządcą pobliskiego Wołczyna. Studnitzowie przyjęli nazwisko Geraltowscy, odnoszące się do posiadanych dóbr. Wieś była własnością rodziny aż do pierwszej połowy XVIII. W 1749 r. Gierałcice w wianie żony, pochodzącej z rodu von Studnitz, otrzymał Karol Henryk von Naefe. Po jego śmierci na krótko właścicielem majątku został Jan Henryk von Frankenberg z Wąsic (zm.1756). Następnie von Burski, który ożenił się z wdową po Karolu Henryku von Naefe. Dobra po nim odziedziczył w 1771 r. Jan Wilhelm von Burski, major wojsk pruskich. W 1813 r. jako właściciel majątku występuje w źródłach Adam Krzysztof von Burski. Trzy lata później posiadłość nabył Fryderyk Ludwik Henryk von Poser. W 1841 r. od rodziny von Poser Gierałcice odkupił generał wojsk pruskich August von Monst (zm. 1881). Po nim majątek odziedziczył najstarszy syn, hrabia Jeannot Karol August Ludwik, który w 1902 r. sprzedał Gierałcice rodzinie von Studnitz. W ten sposób po latach dobra wróciły do krewnych dawnych właścicieli. Studnitzowie pozostali w miejscowości do 1945 r. W Polsce Ludowej ich majątek został upaństwowiony, a w rezydencji urządzono istniejący do dziś Dom Pomocy Społecznej.
Pałac neobarokowy, z elementami klasycyzmu, wzniesiony najprawdopodobniej pod koniec XIX w. w miejscu wcześniejszego dworu. Pierwotnie zbudowany na planie litery „L”, w 1910 r. rozbudowany o jednokondygnacyjne skrzydło południowe. Budynek murowany z cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, kryty dachami czterospadowymi z barokowymi lukarnami w typie oeil-de-boeuf. Fasada (elewacja wschodnia) dziewięcioosiowa, z niewielkim centralnym trzyosiowym ryzalitem, zwieńczonym facjatą, ujętą spływami i ozdobnymi kulami na postumentach. Elewacje zachowały liczne ozdobne detale architektoniczne: w ryzalicie fasady gładkie pilastry dźwigające uproszczone belkowanie, okna w obramieniach z kluczem, boniowane narożniki budynku, wydatny gzyms międzypiętrowy i koronujący. Nad wejściem znajduje się kartusz herbowy.
Od strony południowo-wschodniej do pałacu przylega park krajobrazowy z XVIII w., przeobrażony w XIX i XX w. Do dziś przetrwał szpaler grabowy przy południowej granicy parku oraz klomb drzewny. Wśród okazów starodrzewia uwagę zwraca kilka dębów szypułkowych, w wieku około 300 lat.
Na północ od pałacu usytuowany jest dawny folwark, z osobnym wjazdem. Budynki gospodarcze (spichlerz, obora, stodoła) rozłożone są wokół prostokątnego dziedzińca otwartego od strony rezydencji. Folwark pełni do dziś funkcje gospodarcze, a jego zmodernizowane budynki są w dobrym stanie technicznym.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Gierałcic zapewniają m.in. autobusy PKS kursujące z Kluczborka i Wołczyna. Do Kluczborka można dotrzeć np. pociągiem z Katowic lub Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Dąbrówka Górna, następnie DK45 przez Opole do Kluczborka. Z Kluczborka należy skierować się DK42 do Wołczyna. W centrum Wołczyna trzeba z DK42 skręcić w lewo w ul. Opolską prowadząca do Gierałcic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 150 km. Pałac znajduje się w centrum Gierałcic, na zachód od głównej drogi. Samochód można zostawić na poboczu drogi, przy ogrodzeniu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2010r.
