Moravskoslezský kraj – województwo morawsko-śląskie
(nazwa niemiecka: Gross Herrlitz)
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1265r. W tym czasie Wielkie Heraltice były już majątkiem rycerskim i należały do Brslava de Heroltsdorf. W wydanym rok później dokumencie jako właściciel wioski widnieje już Radoslav de Heralticz. W trzecim ćwierćwieczu XIII w. Vojslav z Lublic i Heraltic wzniósł w Wielkich Heralticach zamek złożony z wieży obronnej, dwukondygnacyjnego budynku mieszkalnego i dziedzińca otoczonego murem. Kolejne informacje o właścicielach zamku i wioski pochodzą dopiero z końca XV w. W tym czasie Henryk (Hynek) Birka z Nasiedla (zm. po 1502r.) był właścicielem licznych dóbr w okolicach Opawy w skład których wchodziły również Velké Heraltice. Kolejnym właścicielem miejscowości był Henryk, jeden z jego czterech synów. W 1503r. sprzedał on rodzinny majątek i przeniósł się na Dolny Śląsk, gdzie kupił Nową Wieś koło Milicza. Velké Heraltice nabyła rodzina Wierzbnów (z Wrbna). Pomiędzy 1515 a 1525r. Bernard z Wrbna (zm.1529r.) uzyskał specjalną zgodę króla czeskiego na przeniesienie Wielkich Heraltic z księstwa karniowskiego do opawskiego. W rękach rodziny Wierzbnów miejscowość pozostaje do końca XVI wieku. Za jej rządów ma miejsce renesansowa przebudowa zamku. Po śmierci Bernarda z Wrbna Velké Heraltice odziedziczył Albrecht (zm.1541r.), jeden z jego trzech synów. Następnie majątek należał do Jana z Wrbna, syna Albrechta. W 1592r. właścicielem dóbr był Albrecht z Wrbna (zm. przed 1595r.). W 1595r. (lub 1600r.) jego brat Stefan sprzedał państwo Velké Heraltice Zygmuntowi Sedlnickemu z Choltic. W 1611r. Bogusław Pawłowski z Pavlovic odkupił majątek od Jana Wacława Sedlnickego, syna Zygmunta. Po śmierci Bogusława Pawłowskiego zadłużone dobra wykupił Wacław von Oppersdorff (ur.1590r., zm.1644r.), syn Jerzego II Maksymiliana z Głogówka. W 1639r. pełnił on funkcję starosty księstwa opawsko-karniowskiego. Państwo Velké Heraltice odziedziczył jego syn Jan Wacław Ignacy Juliusz von Oppersdorff (ur. około 1617r., zm.1688r.), sędzia ziemski i od 1663r. również starosta księstwa opawsko-karniowskiego. W 1666r. miejscowość zostaje w znacznym stopniu zniszczona przez pożar. Dwa lata później Jana Wacław von Oppersdorff sprzedał Velké Heraltice hrabiemu Jerzemu Stefanowi z Wrbna. Za rządów Jerzego Stefana rezydencja zostaje przebudowana w stylu barokowym. W 1694r. majątek kupił klasztor cystersów z Velhradu. W 1749r. spłonął kościół w Wielkich Heralticach. Staraniem opata Hauka w latach 1751-1753 wybudowano w wiosce nową barokową świątynię. W 1767r. miejscowe dobra ponownie znalazły się w rękach rodziny hrabiów z Wrbna. W tym czasie ma miejsce kolejna przebudowa zamku. Od 1840r. posiadłość należała do rodziny Mistrovských z Nemyšle. Następnie majątek nabył ród von Bellegarde w rękach którego przedstawicieli pozostał on aż do 1945 roku. Pierwszymi właścicielami Velkich Heraltic z tej rodziny byli hrabia Franz von Bellegarde (ur.1833r., zm. 1912r.) i jego małżonka Rudolfine z domu Kinsky (ur.1836r., zm.1899r.). Następnie posiadłość należała do ich syna Augusta von Bellegarde (ur.1858r., zm.1929r.). August był dwukrotnie żonaty. Po śmierci pierwszej żony, hrabiny Henrietty z domu von Larisch-Moenich (ur.1867r., zm.1892r.), ożenił się z księżniczką Marią von Oettingen-Wallerstein. Z obydwu małżeństw hrabia August posiadał siedem córek. Po jego śmierci w 1929r., dwie najstarsze córki z drugiego małżeństwa – Karolina Maria i Elżbieta – zarządzały majątkiem Velké Heraltice. Podczas drugiej wojny światowej, w zamku przebywały oddziały niemieckich wojsk okupacyjnych. Wiosną 1945r. w obawie przed zbliżającą się Armią Czerwoną rodzina Bellegarde opuściła swoją rezydencję. Wszystkie majątki rodu zostały następnie skonfiskowane przez władze czechosłowackie. Podczas wojny domowej w Grecji w zamku w Wielkich Heralticach przebywały dzieci greckich uchodźców. W 1956r. zabytek przeznaczono na cele oświatowe. Obecnie w ogromnym budynku mieszczą się: dom dziecka, szkoła podstawowa, szkoła średnia i internat. Ze względu na pełnione funkcje zamek można oglądać tylko z zewnątrz.
Zamek
Początki zamku w Heralticach sięgają XIII wieku. Warownia była wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana, między innymi w drugiej połowie XVI w. w stylu renesansowym i w drugiej połowie XVII w. w stylu barokowym. Ostatnie przekształcenia zamku miały miejsce w XIX w. za czasów rodziny Bellegarde. Zamek składa się ze starszej, gotyckiej, czteroskrzydłowej części, do której dobudowano w szesnastym stuleciu trzy renesansowe skrzydła. Dzięki temu rezydencja posiada dwa wewnętrzne dziedzińce. Zamek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, częściowo podpiwniczony, dwu- i trzykondygnacyjny, nakryty dachami mansardowymi z lukarnami. Fasada (elewacja zachodnia renesansowego zamku) trzynastoosiowa, z asymetrycznie usytuowanym przejazdem bramnym ozdobionym barokowym portalem, z kartuszami herbowymi, zamknięta jest dwiema trzykondygnacyjnymi, ośmiokątnymi wieżami z barokowymi hełmami. Elewacje o skromnej dekoracji architektonicznej, zachowały wydatne gzymsy (między kondygnacjami i wieńczący) oraz prostokątne obramowania otworów okiennych. Wieża o podziałach ramowych tworzonych przez lizeny i gzymsy. Prawdziwą dominantą obiektu jest okrągła baszta w gotyckiej części zamku, której początki sięgają XIII wieku. Do zamku przylega park krajobrazowy o powierzchni 6,08ha. W parku warto zwrócić uwagę na okazałe egzemplarze platana klonolistnego.
Informacje praktyczne i dojazd
Ze względu na likwidację kolejnych połączeń kolejowych pomiędzy Polską a Czechami nie polecam dojazdu komunikacja publiczną do miejscowości Velké Heraltice. Dla osób wytrwałych, próbujących tego typu podróży podaję przydatne linki:
Polskie koleje - http://rozklad-pkp.pl/
Czeskie rozkłady - www.portal.jizdnirady.cz
Czeskie koleje - KOLEJE CZESKIE
Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Sośnicowic, następnie DK919 do Raciborza i dalej DK916 do granicy państwa. W Czechach należy kierować się DK46 do Opawy. Z Opawy najlepiej wyjechać DK11 (ul. Bruntalska) prowadzącą do Bruntalu przez Velké Heraltice. Zamek znajduje się po lewej stronie tej trasy, na samym początku miejscowości. Samochód można zostawić na parkingu przy dawnej rezydencji. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 95 km.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2011 r.