Powiat strzeliński, gmina Borów
(nazwa niemiecka: Großburg, Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1155r.
Rys historyczny i stan obecny:
Początkowo Borek Strzeliński stanowił własność książęcą. Prawdopodobnie od XIII w. wchodził w skład dóbr biskupstwa lubuskiego. Około połowy XVI w. wioska przeszła na własność rodziny Hohenzollernów. Następnie została przekazana miejscowej szlachcie. Z 1544r. pochodzi wzmianka o Mikołaju Tschesch z Borka Strzelińskiego. Niedługo później, w 1552r., majątek w Borku posiadała rodzina von Canitz auf Dieban und Samitz. Na krótko (lata około 1745-1796) z rąk Canitzów posiadłość przejęła rodzina von Tenczin. Następnie dobra powróciły do przedstawicieli rodziny von Canitz, po których odziedziczyli je członkowie rodu von Rentz. Od 1838r. majątek w Borku Strzelińskim należał do porucznika Bomsdorfa, a w 1854r. przeszedł na własność Heinricha von Schönermarkt. W 1884r. dobra liczące 271ha – w tym 241ha pól uprawnych, 20ha łąk, 10ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych - posiadała Pani Anna von Schönermarkt, z domu hrabina Häseler. W 1885r. majątek nabył Gustav Friedmann, radca handlowy z Wrocławia. Następnie około 1902r. posiadłość o powierzchni 603,75ha odziedziczył dr prawa Ludwig Friedmann z Wrocławia. Pozostał jej właścicielem co najmniej do 1917r. W 1921r. majątek należał do dziedziców Gustava Friedmanna, między innymi David Friedmann. W 1930r. w rękach Davida Friedmanna pozostała 1/3 dóbr, a resztę wykupiła Fabryka Cukru Neugebauer & Co. z Brzegu. Do 1937r. cały majątek był już własnością tego przedsiębiorstwa. W 1937r. posiadłość liczyła 593ha, z tego 547ha pól uprawnych, 23,75ha łąk, 6ha ogrodów, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały znacjonalizowane i przekazane w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych XX w. znalazły się w gestii agend rządowych: Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Agencji Nieruchomości Rolnych. W 2011r. pałac wraz z otaczającym go parkiem został sprzedany przez ANR osobie prywatnej. Teren wokół rezydencji ogrodzony, wejście za zgodą właścicieli. Nowi właściciele bardzo szybko rozpoczęli prace porządkowe w parku, w przyszłości planują remont pałacu.
Pałac i dwory
Pierwszy renesansowy dwór w Borku Strzelińskim wzniesiono około 1550r. Budynek w znacznym stopniu przebudowano w XIX w. kiedy to przeznaczono go na cele gospodarcze. Niewielki dwór to budynek murowany z kamienia, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, parterowy, nakryty dachem naczółkowym. Zachowana część profilowanych kamiennych obramowań okiennych. Układ wnętrz jednotraktowy z korytarzem. Budynek połączony z kamiennym murem otaczającym cmentarz przy kościele parafialnym. Tuż obok znajduje się klasycystyczny dwór zbudowany około 1800r. Ta rezydencja również w czasach późniejszych była kilkakrotnie przebudowywana. Obecnie pełni funkcje mieszkalne. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem ozdobionym portalem w uskokowym oprofilowaniu, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Na osi elewacji tylnej znajduje się podobny portyk. Elewacje zachowały część detali architektonicznych: gzymsy (między kondygnacjami i wieńczący), portyki z kolumnami jońskimi i doryckimi, stiukowe rozety, płaskie opaski wokół otworów okiennych. Układ wnętrz przekształcony, nieregularny. Piwnice sklepione (kolebkowo i kolebkowo z lunetami), w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy, część z dekoracją stiukową.
Pałac zbudowany w stylu neorenesansowym z elementami neogotyckimi w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX w. dla rodziny von Schönermarkt. W czasach późniejszych kilkukrotnie przekształcano wnętrza rezydencji. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z powiekami. Fasada (elewacja południowa) jedenastoosiowa, z głównym wejściem umieszczonym w centralnym pozornym ryzalicie, zwieńczonym attyką z okulusem i krenelażem. W elewacji tylnej centralny ryzalit, poprzedzony schodami i tarasem z drewnianą werandą. Od wschodu do pałacu dostawiony niewielki aneks z kwadratową wieżą. Elewacje rezydencji zachowały szereg detali architektonicznych: gzyms kordonowy i wieńczący, lizeny, nadokienniki, okna w opaskach, płyciny podokienne. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem między traktami. Piwnice nakryte sklepieniami kolebkowymi, w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy z sufitami. W części sal zachowana neomanierystyczna boazeria. Od północy do pałacu przylega park krajobrazowy. W parku przeważa drzewostan liściasty: dęby, lipy, platany klonolistne. Na południe od rezydencji rozciąga się dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Wokół niego zachowana część zabudowań, obecnie nieużytkowanych.
Zabytki w Borku Strzelińskim
Do rejestru zabytków w Borku Strzelińskim wpisano kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (8.04.1966r., nr rej.: 1607); zespół pałacowy: pałac (13.04.1979r., nr rej.: 443/W), park z aleją lipową (13.04.1979r., nr rej.: 444/W); pałac, tzw. Zarządcówka (12.04.1960r., nr rej.: 1626).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Borka Strzelińskiego zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi ze Strzelina i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki najlepiej wybrać wariant dojazdu przez Wrocław. Do miasta można dotrzeć np. pociągiem z Gliwic, Opola, czy Poznania. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 w stronę Strzelina. W miejscowości Goszczyna z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Borka Strzelińskiego przez Wyszkowice, Kurzątkowice i Kończyce. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 140km. Zespół pałacowo-parkowy i dawny folwark znajdują się na zachód od DK395. Samochód można zostawić przy kościele parafialnym, w niewielkiej odległości od pałacu.
Damian Dąbrowski,
Luty 2012 r.
