Powiat strzeliński, gmina Borów
(nazwa niemiecka: Bohrau, Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1200r.
Rys historyczny i stan obecny:
W XIII w. Borów należał do książąt wrocławskich. W tym czasie w Borowie wzniesiono zamek, a miejscowość uzyskała prawa miejskie. W 1326r. książę Henryk VI przekazał rycerzowi Konradowi von Rydeburg (zm. po 1334r.) miasto wraz z zamkiem. Kolejnym właścicielem Borowa był syn Konrada, Konrad Mulich von Rydeburg, wzmiankowany do 1355r. Sprzedał on rodzinne dobra zakonowi cystersów z Lubiąża. Następnie Borów należał do joannitów z Wrocławia, od których w 1439r. odkupił go Zygmunt von Parchwitz. Kolejnymi właścicielem dóbr był Hans von Parchwitz, syn Zygmunta. Hans von Parchwitz należał do stronników króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. W 1459r. należący do niego zamek w Borowie został zdobyty i zniszczony przez oddział mieszczan wrocławskich. W 1468r. Krzysztof von Parchwitz sprzedał miasto Georgowi von Redern. W 1511r. Redernowie uzyskali zgodę Władysława Jagiellończyka, króla Czech i Węgier, na odbudowę warowni w Borowie. Kolejnymi właścicielami majątku byli baron Friedrich von Redern i jego syn Hans Georg. Redernowie pozostali właścicielami Borowa do 1590r. W XVII w. miasto należało między innymi do barona von Giesenburg. Podczas wojny trzydziestoletniej niewielka warownia w Borowie została zniszczona. Kolejny właściciel dóbr, hrabia Erhard Ferdinand Truchsess von Wetzhausen (zm.1664r.), w 1654r. starał się bezskutecznie o zgodę cesarza na odbudowę zamku. Po śmierci hrabiego majątek odziedziczyła jego córka, Anna Eleonore (ur.1657r., zm.1692r.), małżonka Johanna Josefa Ignatza von Thannhausen. Przed końcem XVII w. Borów nabył Adam von Gfug z pobliskich Mańczyc. W 1739r. miejscowość otrzymał w spadku Friedrich Wilhelm von Posadowsky. Zbudował on w Borowie niewielki pałac, pełniący funkcję letniej siedziby. Dwadzieścia lat później von Posadowsky sprzedał dobra Borów i Mańczyce hrabiemu Johannowi Ferdinandowi Sandretzky von Sandraschütz (ur.1711r., zm.1775r.). Po śmierci hrabiego Johanna Ferdinanda majątki odziedziczył jego syn Friedrich Wilhelm von Sandretzky (ur.1745r., zm.1805r.). Za rządów Erdmanna Carla Gottloba von Sandretzky (ur.1774r., zm.1841r.), syna Friedricha Wilhelma, w pierwszym ćwierćwieczu XIX w. posiadłość w Mańczycach została sprzedana rodzinie von Stosch. Kolejnymi właścicielami majątku w Borowie z rodu von Sandretzky byli: Erdmann Karl (ur.1808r., zm.1863r.), syn Erdmanna Carla Gottloba i Agnes Louise Philippina (ur.1835r., zm.1879r.), córka Erdmanna Karla. W 1861r. Agnes została żoną Friedricha Moritza von Seidlitz-Ludwigsdorf z Owiesna (ur.1835r., zm.1894r.). W latach sześćdziesiątych XIX w. przebudowali oni i powiększyli rezydencję w Borowie. W 1886r. majątek Borowa należący do Friedricha von Seidlitz liczył 152ha, w tym 117ha pól uprawnych, 20ha łąk, 11ha lasu, 1ha stawów i 3ha gospodarstwa. Syn Friedricha i Agnes, Ernst Julius (ur.1863r., zm.1930r.), kolejny właściciel posiadłości otrzymał zgodę cesarza Wilhelma II na używanie nazwiska von Seidlitz-Sandretzky. W XIX w. miejscowość znacznie podupadła i utraciła prawa miejskie. W 1902r. dobra Borowa (Herrschaft Bohrau) liczyły 1162ha i składały się z czterech majątków: Borowa (Bohrau) – 157ha, Ludów Śląski (Deutsch Lauden) – 453ha, Piotrków Borowski (Petrigau) – 357ha i Bartoszowa (Schönfeld) – 195ha. Około 1929r. posiadłość Ludów Śląski sprzedano Pani Susanne von Boenigk z domu Brandt. Po śmierci Ernsta Juliusa von Seidlitz-Sandretzky w 1930r. pozostałe majątki odziedziczył jego młodszy syn Adolf. Adolf von Seidlitz-Sandretzky był właścicielem dóbr do 1945r. W 1937r. powierzchnia dóbr Borowa wynosiła 716ha, a składały się na nie 3 majątki: Borowa (Bohrau), Piotrków Borowski (Petrigau) - 366ha, Bartoszowa (Schönfeld) - 221ha. W tym czasie majątek Borowa liczył 129ha, z czego: 85ha pól uprawnych, 17ha łąk, 6ha pastwisk, 2ha stawów, 11ha lasów, 8ha liczył park, ogrody i gospodarstwo. W końcowej fazie drugiej wojny światowej rezydencja w Borowej pełniła funkcję składnicy zbiorów sztuki z Wrocławia. Po 1945r. dobra rodziny von Seidlitz-Sandretzky zostały znacjonalizowane. Majątek w Borowej przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Pałac wykorzystywano na biura i mieszkania. Przez jakiś czas mieściło się w nim również przedszkole. Po likwidacji PGR-u w latach dziewięćdziesiątych XX w. zabytkiem zarządzała Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Agencja Nieruchomości Rolnych. Obecnie pałac wraz z otaczającym parkiem są własnością prywatną teren wokół jest ogrodzony, obowiązuje zakaz wstępu. Dziękujemy właścicielowi za zgodę na wejście i wykonanie fotografii.
Pałac
Barokowa rezydencja wzniesiona po 1739r. dla Friedricha Wilhelma von Posadowsky, przebudowana i rozbudowana w stylu neoklasycystycznym w latach 1863-1864 na zlecenie Friedricha von Seidlitz i jego małżonki Agnes z domu von Sandretzky. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, zbudowany na nieregularnym planie, podpiwniczony, dwu- i trzykondygnacyjny, częściowo z mezzaninem, nakryty płaskim dachem. Fasada korpusu siedmioosiowa, z centralnym ryzalitem pozornym mieszczącym główne wejście, poprzedzone portykiem filarowo-kolumnowym. W elewacji ogrodowej piętrowy portyk wgłębny. Elewacje zachowały liczne detale architektoniczne (boniowanie, obramowania wokół okien, gzymsy, attyki, kartusze herbowe) oraz dawne podziały wykonane za pomocą gzymsów i pilastrów. Układ wnętrz: w korpusie - dwutraktowy z centralną sienią, w skrzydle wschodnim - nieregularny. W części piwnic zachowane sklepienia kolebkowe, a w salonie sklepienie zwierciadlane. W pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy. Na północ od pałacu rozciąga się park krajobrazowy pochodzący z XIX w. Na południowy-wschód od rezydencji znajduje się dawny folwark. W jego pobliżu grodzisko – pozostałość po średniowiecznym zamku w Borowie zniszczonym ostatecznie w XVII w.
Zabytki w Borowie
Do rejestru zabytków w Borowie wpisano kościół parafialny p.w. św. Wolfganga (8.04.1966r., nr rej.: 1608) oraz zespół pałacowy (17.05.1994r., nr rej.: 694/W/1-2): pałac, pawilon z początku XIX w., relikty zamku z fosą, ruinę bramy, folwark z XIX w., park (otrzymał również osobny wpis 1.07.1981r., nr rej.: 493/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Borowa zapewniają autobusy PKS kursujące ze Strzelina i Wrocławia. Ze względu na możliwość przesiadki najlepiej wybrać wariant podróży przez Wrocław. Do Wrocławia można dotrzeć pociągiem z wielu miejscowości, np. z Gliwic, Opola, Poznania. Znacznie trudniejszy jest dojazd do Strzelina. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Krajków, następnie DK395 w stronę Borka Strzelińskiego i DK346. Przed miejscowością Marcinkowice z tej ostatniej tras należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Borowa przez Brzozę i Brzezicę. Zespół pałacowo-parkowy wraz z dawnym folwarkiem znajdują się na prawo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160km. Samochód można zostawić w bocznej ulicy prowadzącej do parku, bądź przy kościele parafialnym – dość daleko od pałacu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2012 r.
