Powiat strzeliński, gmina Strzelin
(nazwa niemiecka: Brosewitz, Kreis Ohlau, od 1932r. Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1240r.
Brożec przez kilka wieków był własnością kościelną. Początkowo należał do komandorii templariuszy, a następnie od 1314r. do sekularyzacji w 1810r. wchodził w skład dóbr joannitów z Oleśnicy Małej. Po 1814r. majątek miał wchodzić w skład majoratu rodziny Yorck von Wartenburg z Oleśnicy Małej. W drugiej połowie XIX w. Brożec nie był już częścią wspomnianego fideikomisu, a dobra rycerskie w miejscowości rozparcelowano. W 1884r. W. Elsner zakończył budowę pałacu w Brożcu. Prawdopodobnie był on właścicielem majątku zwanego Erbscholtisei. W 1894r. dobra Erbscholtisei (132ha) i zapewne pałac należały do Hansa Keetmana. Przed 1902r. odziedziczył je porucznik W. Keetman. Pozostał on właścicielem posiadłości co najmniej do 1937r. W 1937r. dobra Erbscholtisei liczyły 132ha, w tym 122,5ha pól uprawnych, 8ha łąk, 0,5ha lasu, 0,5ha ogrodu, 0,5ha gospodarstwa (drogi i dziedzińce gospodarcze). Po drugiej wojnie światowej majątek znacjonalizowano, a pałac zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne. Budynek można zobaczyć zza ogrodzenia. W XIX w. i pierwszej połowie XX w. w Brożcu znajdował się jeszcze jeden większy majątek, tzw. Freigut, liczący około 85ha. Jego właścicielami była rodzina Knoll, między innymi Max Knoll (wzmiankowany 1902, 1921r.) i Paul Knoll (1930 i 1937r.).
Pałac
Eklektyczny budynek, o cechach klasycystycznych i barokowych, wzniesiony przez W. Elsnera w 1884r. Pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny z mezaninem, nakryty dachem dwuspadowym wykonanym z blachy. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście poprzedzone portykiem filarowym. Elewacja tylna również dziewięcioosiowa, z trzyosiowym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z okulusem. Na osi ryzalitu tablica z nazwiskiem fundatora i datą 1884r. Elewacje w znacznym stopniu zniszczone, zachowały pozostałości licznych detali architektonicznych: gzymsy między kondygnacjami, gzyms wieńczący, lizeny, pilastry toskańskie i kompozytowe, obramowania otworów okiennych, trójkątne nadokienniki zdobione motywem muszli, w jednej z elewacji bocznych medaliony z rzeźbionymi głowami. Układ wnętrz trzytraktowy z centralną sienią i klatką schodową. Piwnice nakryte stropami odcinkowymi, w pozostałych pomieszczeniach zastosowano stropy płaskie. We wnętrzach zachowane eklektyczne piece z końca XIX w. oraz fragmenty okładzin ściennych.
Fasada pałacu skierowana jest na dziedziniec gospodarczy wokół którego wznoszą się zbudowane w drugiej połowie XIX zabudowania folwarczne: dwie obory i stodoła.
W Brożcu warto zobaczyć również kościół parafialny p.w. św. Jakuba, wzmiankowany w 1315r., w czasach późniejszych przebudowany w stylu barokowym. Przy kamiennym murze otaczającym kościół znajduje się krzyż pokutny (zwany też krzyżem pojednania).
Zabytki w Brożcu
Do rejestru zabytków w Brożcu wpisano kościół parafialny p.w. św. Jakuba (8.04.1966r., nr rej.: 1610) oraz zespół pałacowy – nr 69 (7.08.1987r., nr rej.: 602/W): pałac, folwark.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Brożca zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące między innymi z Borka Strzelińskiego, Strzelina i Wrocławia. Najczęściej kursują autobusy na trasie Brożec – Strzelin. Ze względu na trudności z dotarciem do samego Strzelina nie polecam tego typu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 w stronę Strzelina. Ta ostatnia trasa prowadzi przez Brożec. W centrum miejscowości, przy kościele należy skręcić w lewo w boczną ulicę przy której położony jest pałac. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 145km. Samochód można zaparkować na poboczu drogi przy pałacu, lub zostawić nieco dalej na parkingu obok kościoła.
Damian Dąbrowski,
Luty 2012 r.
