Powiat trzebnicki, gmina Trzebnica
(nazwa niemiecka: Pollentschine, w latach 1936-1945 Eichendorf, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1193 roku jako Bolescino. W dokumencie z 1355 roku wioska występuje pod nazwą Boleschino. W 1505 roku właścicielem dóbr w Boleściwie był Balzer von Slywen. Następnie majątek należał m.in. do Balzera von Mutschelniz. W 1617 roku w miejscowości wzmiankowano Balzera von Latowski. W kolejnych dekadach Boleścin przeszedł na własność rodziny von Debschütz. Z dokumentów z lat 1650-1671 znany był Nikolaus von Debschütz. Od 1743 przynajmniej do 1785 roku właścicielem wioski był Nikolaus Wolf Ernst von Debschütz. W 1785 roku w Boleściwie znajdował się dwór, dwa folwarki, ewangelicka szkoła, młyn wodny oraz 29 gospodarstw zagrodniczych. W miejscowości mieszkało 206 osób wyznania ewangelickiego, podlegających pod kościół w Łozinie (Lossen). Według opisu Boleścina z 1830 roku majątek należał w dalszym ciągu do rodziny von Debschütz. W wiosce był pałac, folwark, 38 domów, ewangelicka szkoła, młyn wodny, cegielnia. Miejscowość liczyła 291 mieszkańców, w tym 10 katolików. Część Boleścina nosiła nazwę Piotrowice (Peterswalde), znajdował się w niej folwark. W 1845 roku dobra należały do spadkobierców dyrektora ziemstwa von Debschütz. W wiosce wzmiankowano 34 domy, pałac, folwark, ewangelicką szkołę, młyn wodny, gorzelnię i browar. Boleścin zamieszkiwało 269 osób, w tym 15 wyznania katolickiego. W Piotrowicach znajdował się folwark, cegielnia i sześć domów, zamieszkałych przez 60 osób, w tym dwóch katolików. W księgach adresowych z lat 1856-1858 wymieniano jako właściciela posiadłości w Boleścinie Eduarda von Debschütz. Następnie włości należały do jego spadkobierców. W dokumentach dotyczących Boleścina z lat 1872-1876 występuje wdowa von Debschütz. Według księgi adresowej z 1886 roku właścicielem majątku byli rotmistrz Adolph von Debschütz z Sędzic (auf Senditz) i wdowa Pani Henriette von Debschütz, mieszkająca w Boleścinie (auf Pollentschine). Dobra liczyły 364ha, w tym 283ha pól uprawnych, 18ha łąk, 54ha lasów, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Börner. Na folwarku hodowano 31 koni, 122 sztuki bydła rogatego, w tym 64 krowy, 400 owiec, 80 świń. W majątku działała również cegielnia. Około 1886 roku (być może, że już w 1885 roku) włości od rodziny von Debschütz odkupił radca handlowy August Haukohl ze Zgorzelca (in Görlitz). Jego generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku w Boleścinie był Fritz Haukohl. Folwark prowadził inspektor Dietrich. Powierzchnia dóbr wynosiła 364ha, w tym 272ha pól uprawnych, 18ha łąk, 54ha lasów, 20ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli czerwonego bydła wschodniofryzyjskiego. W 1902 roku właścicielem majątku był już Fritz Haukohl. Gospodarstwem w jego imieniu opiekował się inspektor Gustav Karge. Fritz Haukohl pozostał właścicielem dóbr rycerskich Boleścin i folwarku Piotrowice (Vorwerk Peterswalde) przynajmniej do 1921 roku. W 1917 roku włości liczyły 364ha, w tym 272ha pól uprawnych, 18ha łąk, 53ha lasów, 21ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie działała mleczarnia. W dalszym ciągu specjalizowano się w hodowli czerwonego bydła wschodniofryzyjskiego, w tym byków. Pomiędzy 1921 a 1926 rokiem posiadłość odziedziczył Christian Ludwig Haukohl. Zatrudniał on między innymi jednego inspektora, jednego asystenta i jednego leśniczego. Majątek liczył 336ha, 239,5ha pól uprawnych, 18ha łąk, 4,5ha pastwisk, 53ha lasów, 8ha parku i ogrodu, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych. Hodowano czerwone bydło wschodniofryzyjskie, świnie oraz owce merynosy (na mięso). Uprawiano m.in. len i buraki cukrowe. Porucznik Christian Ludwig Haukohl pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1937 roku. W tym czasie powierzchnia włości spadła do 329ha, w tym 221,75ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 16,5ha pastwisk, 1ha stawów, 51,5ha lasów, 8,75ha parku i ogrodu, 12ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark prowadził inspektor Kirchhof. W gospodarstwie wzrosło znaczenie upraw pszenicy. Po drugiej wojnie światowej posiadłość rodziny Haukohl przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu w Trzebnicy, które utworzyło Zakład Rolny w Boleścinie. W latach pięćdziesiątych XX wieku w rezydencji znajdował się internat żeński. Od początku lat sześćdziesiątych w części zabytku urządzono mieszkania dla pracowników PGR-u. W pałacu funkcjonowała również szkoła. Po likwidacji Państwowego Gospodarstwa Rolnego w 1991 roku właścicielem rezydencji został Urząd Gminy w Trzebnicy. Następnie obiekt należał do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Od 1995 roku pałac jest własnością prywatną. Teren wokół rezydencji otacza ogrodzenie, zabytek można zobaczyć tylko z zewnątrz, z pewnej odległości. Budynek nie jest użytkowany, prawdopodobnie prowadzone są w nim jakieś prace remontowe.
Pałac
Dwór w Boleścinie wzmiankowany był już w opisie miejscowości z 1785 roku. Rezydencję tę zastąpił istniejący do dziś neorenesansowy pałac ufundowany po 1885 roku przez rodzinę Haukohl. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. Bryłę pałacu urozmaicają ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami, wykusze, ganek filarowy w elewacji zachodniej, wieża w elewacji południowej. Wspomniana kwadratowa, trzykondygnacyjna wieża jest prawdziwą dominantą pałacu. Elewacje rezydencji ozdabiają gzymsy między kondygnacjami, gzyms wieńczący oraz boniowanie (przyziemia, naroża budynku). Część okien prostokątna, część zamknięta łukiem półkulistym z kluczem. Na zachód od pałacu dwa niewielkie stawy, za nimi zabudowania folwarczne, obecnie tylko częściowo użytkowane, powoli popadają w ruinę. Część budynków zamieszkała, m.in. dawna rządcówka. Od północy do rezydencji przylega zaniedbany park, w którym dominuje drzewostan liściasty (dęby, lipy, klony, buki), trafiają się jednak również ciekawe okazy drzew iglastych – sosny, daglezji zielonej.
Zabytki w Boleścinie
Do rejestru zabytków w Boleścinie wpisano zespół pałacowy, obecnie nr 27 (5.05.1991r., nr rej.: 661/W): pałac i park. Ponadto w ewidencji zabytków umieszczono wpisy dotyczące: bramy pałacowej, domu robotników folwarcznych (nr 25), rządcówki (nr 24), spichlerza, oficyny mieszkalno-gospodarczej, dwóch obór, stajni i wozowni.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Boleścina zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Wrocławia. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej drogą S8 w stronę Oleśnicy. Z tej ostatniej trasy należy zjechać do miejscowości Łozina, skąd do Boleścina prowadzi lokalna droga, przebiegająca przez Skarszyn. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Zespół pałacowy (nr 27) znajduje się w północnej części Boleścina. Samochód można zaparkować w bocznej drodze, w bezpośrednim sąsiedztwie dawnej rezydencji, bądź wśród zabudowań pofolwarcznych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2014 r.
