Powiat lubliniecki, gmina Ciasna
(nazwa niemiecka Cziasnau, a latach 1936-1945 Teichwalde, Kreis Lublinitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Na temat historii Ciasnej zachowało się bardzo niewiele wiadomości. Wioska najprawdopodobniej powstała w szesnastym stuleciu, choć pierwsze informacje na jej temat pochodzą dopiero z XVII w., kiedy to należała do rodziny von Schick. W 1669 r. miał miejsce ślub Jerzego Ernesta von Schick, właściciela Ciasnej z Dorotą, córką Mikołaja juniora von Frankenberg-Proschlitz. W XVIII w. miejscowy majątek znalazł się w posiadaniu rodu von Koschitzki. Następni znani właściciele Ciasnej to Frankenbergowie z domu Wąsice (Wundschuetz): kapitan wojsk pruskich Karol Ewald Moryc (1769-1828) i jego syn Herman Juliusz Moryc Wolf (ur. 1802 r.). Na przełomie XIX i XX w. majątek zakupili Kitzingowie, którzy na początku dwudziestego stulecia w miejscu wcześniejszej budowli wznieśli istniejący do dziś pałac. W latach trzydziestych XX w. pałac został upaństwowiony. W 1939 r. umieszczono w nim szpital polowy, a później oddział szpitala psychiatrycznego w Lublińcu. Pod koniec drugiej wojny światowej pożar uszkodził dach i górne piętro zabytku. W latach 1945-1952 pałacem zarządzało Państwowe Gospodarstwo Rybackie w Ciasnej. W tym czasie przeprowadzono remont budynku. Kolejny użytkownik, Kaletańskie Zakłady Celulozowo-Papiernicze, już w 1953 r. przekazały budynek na Państwowy Dom Wczasów Dziecięcych. W 1982 r. w dawnym pałacu urządzono Dom Dziecka. Obiekt do dziś pełni tę funkcję, co poważnie ogranicza możliwość zwiedzania. Otaczający pałac niewielki park łączy się z pobliskim lasem.
Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty wysokim dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Elewacja frontowa dziewięcioosiowa, z centralnie umieszczonym trzyosiowym ryzalitem, mieszczącym wejście, ponad którym taras wsparty na czterech kolumnach. Ryzalit wieńczy trójkątny przyczółek, w nim kartusz herbowy i data 1913 r., odnosząca się do budowy bądź remontu pałacu. W elewacji tylnej analogiczny ryzalit poprzedzony tarasem. Na skutek niedawno przeprowadzonego remontu budynek nie posiada cech stylowych. Obecnie na bardzo uproszczonych elewacjach położono jednorodne tynki, a część przyziemia ozdobiono cegłą klinkierową. Prawdopodobnie kiedyś okna były w prostokątnych obramieniach, elewacje dzieliły gzymsy i pilastry, a przyziemie było boniowane.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Ciasnej stosunkowo łatwo można dojechać komunikacją publiczną. W miejscowości znajduje się dworzec kolejowy na trasie Tarnowskie Góry – Kluczbork. Zatrzymują się na nim pociągi z Katowic do Kluczborka. Z Gliwic można również podjechać autobusem KZK GOP (linie 80 i 112) do Tarnowskich Gór, skąd odjeżdżają dodatkowe składy do Kluczborka. Z Ciasnej dość często kursują autobusy PKS do Lublińca. Planującym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a dalej DK 11 w kierunku Poznania, droga ta prowadzi przez środek Ciasnej, pałac znajduje się po lewej stronie, na końcu miejscowości. Odległość: w jedną stronę około 65 km. Na miejscu można zostawić samochód na podjeździe przed pałacem.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2009 r.
