Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Schmellwitz, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Chmielowie
Do rejestru zabytków w Chmielowie zostały wpisane
- kościół par. p.w. św. Marcina, 1500r., 1728r., XIX w., nr rej.: A/1161/1652 z 7.05.1966r.
- pałac, XVIII/XIX, XX w., nr rej.: A/3769/487/W z 13.03.1981r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu pałacowo-folwarcznego: dwie oficyny (nr 39 i 41), dom mieszkalny (nr 40), owczarnia (nr 38), spichlerz, obora, stajnia, dwie stodoły, łącznik, relikt parku pałacowego, mur graniczny z bramą wjazdową.
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy około 1300 roku w „Księdze uposażenia biskupstwa wrocławskiego” pod nazwą Chmelow. Początkowo wieś była własnością książęcą. Następnie Chmielów należał m.in. do rodów von Waczinrode, von Seidlitz, von Abschatz, von Jaromirsky, von Lembhaus.
W 1795 roku w Chmielowie znajdował się pałac, folwark, katolicki kościół parafialny, probostwo, dwie szkoły, 16 gospodarstw zagrodniczych, browar, kuźnia. W sumie 39 domostw, zamieszkiwało 314 osób. Właścicielem majątku był rotmistrz von Raoul. W 1827 roku posiadłość za 65000 talarów reńskich nabył hrabia Ziethen. W jego rękach dobra pozostały przynajmniej do 1845 roku. W tym czasie w Chmielowie wzmiankowano 52 domy, pałac, folwark, 327 mieszkańców, w tym 148 katolików, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę, browar, gorzelnię, hodowlę 1200 owiec merynosów oraz młyn wodny zwany Schmellwitzer Mühle. W 1853 roku włości nabyła rodzina von Diederichs. W dokumentach z lat 1872-1894 jako właściciela dóbr wymieniano rotmistrza w stanie spoczynku i starszego ziemskiego Fritza Friedricha Diederichsa (ur.1839r., zm.1897r.). Następnie posiadłość w spadku otrzymała jego córka Marie baronowa von Richthofen i jej mąż baron Eugen von Richthofen. Starszy ziemski i rotmistrz w stanie spoczynku Eugen baron von Richthofen pozostał współwłaścicielem włości do śmierci w 1926r. Następnie majątek należał do wdowy Marii z domu Diederichs i ich syna landwirta Hansa Horsta barona von Richthofen. W 1937 roku posiadłość Richthofenów liczyła 354ha, w tym 250ha pól uprawnych, 25ha pastwisk, 25ha łąk, 38ha lasów, 5ha ogrodu, 2ha stawów, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Chmielowie przed 1945 rokiem
Źródło: https://polska-org.pl/796287,foto.html?idEntity=513088 (dostęp: 31.08.2020r.)
Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Początkowo rezydencja nie była użytkowana. W kolejnych dekadach gospodarzem posiadłości zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne Chmielów. W 1965 roku w pałacu mieszkali pracownicy przedsiębiorstwa. Zabytek był jednak zaniedbany, nie prowadzono bieżących napraw i remontów. Sytuację tylko pogorszyły kolejne zmiany własnościowe. Zabudowania przekazano najpierw Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu Rakoszyce, a następnie Kombinatowi PGR Wilków. W ramach kombinatu Zakład Rolny Chmielów funkcjonował do 1991 roku. Po likwidacji PGR-ów budynki znalazły się pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W 2005 roku pałac był zdewastowany i opuszczony. Na szczęście zabytek pozostał nakryty dachem. Obecnie zabudowania pofolwarczne i pałac są własnością prywatną. Teren wokół ogrodzony, zabytki można zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości.
Późnobarokowy pałac został wzniesiony w XVIII wieku. Rezydencję przebudowano na początku XX wieku. Pałac murowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z jednokondygnacyjną przybudówką, nakryty dachem mansardowym. Elewacje zachowały pozostałości ozdobnych detali: boniowane lizeny, profilowany gzyms wieńczący, opaski wokół otworów okiennych, ozdobne płyciny. Układ wnętrz dwutraktowy, w części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. Pałac znajduje się w północnej pierzei dawnego folwarku, wzniesionego wokół dużego prostokątnego dziedzińca. Obecnie jedynie część zabudowań jest użytkowana, niektóre budynki doprowadzono do ruiny i w ostatnich latach wyburzono.
Chmielów położony jest około 20 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego drogą wojewódzką nr 346 do Rakoszyc i dalej drogami lokalnymi przez Budziszów, Ramułtowice i Lisowice. Zespół folwarczny i pałac znajdują się w północnej części Chmielowa, w pobliżu kościoła.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2020r.
Wnętrza kościoła par. p.w. św. Marcina
