Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Kraschen, Kreis Guhrau)
Zabytki w Chróścinie
Do rejestru zabytków w Chróścinie zostały wpisane: kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (nr rej.: A/1118/809/A z 7.12.1960r.) oraz zespół pałacowy (nr rej.: A/3483/1168A z 7.05.1990r.): pałac, park, zespół folwarczny. Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu folwarcznego: oborę, spichlerz, oborę (dawną tuczarnię), stodołę, bukaciarnię (dawną owczarnię), dom mieszkalny (czworak).
Miejscowość wzmiankowano w 1289 roku jako Croszyna, w 1310 roku pod nazwą Croscyna. Od 1350 roku majątek w Chróścinie należał do rodu von Dohna. Od czasów Heinricha VI von Dohna, starosty górowskiego w latach 1496-1508, Chróscina pełnia funkcję siedziby jednej z gałęzi rodu. W rękach rodziny von Dohna pozostała do 1569 roku. Następnie dobra przeszły na własność Heinricha Joachima von Schullenburga, syna z pierwszego małżeństwa Marianny Hedwig von Dohna. Kolejną właścicielką została jej wnuczka Ursula Marianna, zamężna von Redern. W drugiej połowie XVII wieku dobra otrzymał w spadku jej syn Heinrich Gottlieb von Redern. W latach 1728-1738 włości przejęły klaryski głogowskie. W ich rękach pozostały do sekularyzacji dóbr klasztornych w Królestwie Prus w 1810 roku. W 1791 roku w Chróścinie wzmiankowano pański pałac, dwa folwarki, katolicki kościół, probostwo, szkołę, dobra wolne, 41 gospodarstw kmieci, 30 zagrodników, 34 chałupników, 4 wiatraki, 41 innych zabudowań. W sumie wieś liczyła 156 domów i 725 mieszkańców. W 1830 roku majątek wchodził w skład domeny królewskiej. W opisie Chróściny wymieniono 168 domów, 3 folwarki (Górny, Dolny, Scholtisei-Vorwerk), 900 mieszkańców, w tym 351 katolików, katolicki kościół i szkołę, browar, gorzelnię, 4 wiatraki oraz cegielnię. W 1845 roku w Chróścinie wzmiankowano 169 domów, 3 folwarki (Górny, Dolny, Scholtiseivorwerk), 1036 mieszkańców, w tym 356 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół i szkołę, 4 wiatraki, browar, gorzelnię, cegielnię, znaczącą hodowlę bydła i owiec merynosów. Majątek należący do rodziny królewskiej dzierżawił Kinzel. Dobra pozostały własnością domeny państwowej do 1945 roku. W latach 1872-1876 dzierżawił je urzędnik Jaerschky, w 1886 roku Otto Müller, w 1894 roku Bernhard II von Bernuth z Witoszyc (ur.1863r., zm.1942r.), pochodzący z Borowa w powiecie kościańskim, następnie jego syn porucznik w stanie spoczynku Bernhard III von Bernuth (ur.1894r., zm.1978r.), mieszkający w pałacu w Chróścinie. Rodzina von Bernuth dzierżawiła włości do lat 30. XX wieku. W 1937 roku jako dzierżawcę wzmiankowano Siegfrieda Hofmanna. W 1894 roku majątek w Chróścinie miał powierzchnię 402ha, w tym 269ha pól uprawnych, 112,5ha łąk, 1ha lasu, 11,5ha pastwisk, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1930 roku dobra liczyły 401 ha, w tym 265ha pól uprawnych, 90ha łąk, 22ha pastwisk, 1ha lasu, 2ha wody, 4ha ogrodu, 17ha gospodarstwa. Przy folwarku działała cegielnia. W 1937 roku powierzchnia włości wynosiła 333,5ha, w tym 232,75ha pól uprawnych, 70ha łąk, 8ha pastwisk, 1,5ha wody, 21,25ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W dalszym ciągu funkcjonowała cegielnia.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3609377,foto.html?idEntity=513250 (dostęp: 21.04.2024r.)
Pierwotnie dwór renesansowy otoczony fosą, wzniesiony w XVI wieku, przebudowany na barokowy pałac w XVII wieku. Kolejne przekształcenia miały miejsce w XIX i XX wieku. Budynek murowany z kamienia i cegły, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym był dachem mansardowym z lukarnami. Praktycznie od I połowy XVIII wieku pałac nie był rezydencją właścicieli majątku. Z czasem budynek stał się siedzibą dzierżawców posiadłości należącej do skarbu państwa. Po II wojnie światowej majątek znalazł się w gestii PGR Witoszyce. Po upadku PGR-u w latach 90. XX wieku własność rządowych agencji, oddawana w dzierżawę. Pałac od lat 70. ubiegłego stulecia opuszczony. Po 2013 roku doszło do zawalenia uszkodzonego dachu. W zrujnowanych wnętrzach zachowane fragmenty stropów, ścian działowych oraz stolarki. W fasadzie (elewacji zachodniej) zachowany kamienny barokowy portal. W elewacji wschodniej (ogrodowej) rozległy ganek, poprzedzony schodami. Pałac otoczony murem z dwoma bramkami. Na zachód od rezydencji rozległy majdan otoczony zrujnowanymi zabudowaniami pofolwarcznymi. Do pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy z zamulonym stawem, pozostałością dawnej fosy. Pałac znajduje się w środkowej części wsi w pobliżu kościoła. Jest to dawny majątek Górny w Chróścinie.
Na wschodnim krańcu wioski znajdują się pozostałości dawnego majątku Dolnego. Zabudowania te zostały wzniesione na początku XX wieku i wchodziły w skład domeny państwowej wraz z majątkiem Dolnym. Większość pofolwarcznych budynków została wyburzona w czasach Polski Ludowej. Do dziś zachował się jeden czworak, dawna stodoła oraz ruiny pozostałych obiektów.
Chróścina folwark dolny
Chróścina położona jest około 10 kilometrów na północ od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW323 w kierunku Leszna do Witoszyc, skąd lokalna droga prowadzi do Chróściny.
Dokładna lokalizacja zrujnowanego pałacu:
51.74386581159585, 16.54127307264476
Pozostałości majątku dolnego w Chróścinie:
51.7428618692335, 16.55423815674102
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2024r.
Chróścina kościół
