Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Pawłowiczki
(nazwa niemiecka: Dobischau, w latach 1936-1945 Hochmühl, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają ostatniego ćwierćwiecza trzynastego stulecia, a pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi z Księgi uposażeń biskupów wrocławskich datowanej około 1290-1300 roku. Ze względu na niewielką ilość materiałów źródłowych średniowieczne i nowożytne dzieje Dobieszowa są trudne do przedstawienia. W połowie XV wieku Dobieszów należał do rodziny, która od nazwy miejscowości przyjęła nazwisko Dobieschowski. W 1441 roku Bartłomiej Dobieschowski nabył od trzech synów Jana z Ciężkowic ich działy w Ciężkowicach. Cztery lata później jako świadek w dokumencie księcia oleśnicko-kozielskiego Konrada VII Białego pojawił się Jan Dobieschowski (zm. przed 1457r.), starosta kozielski. Najprawdopodobniej Dobieszów podzielony był na kilka części. W dokumentach księcia Konrada VII Białego z 1446 roku występuje bowiem Klimke z Dobieszowa, a w 1457 roku w dokumentach księcia Konrada IX Czarnego pojawia się ponownie Jan i Mische, określony jako jego brat. Z kolei Roman Sękowski twierdzi, że w 1453 roku Jan Dobieschowski sprzedał swój rodowy majątek w Dobieszowie i pobliskie Pawłowiczki N. Dreskiemu z Lasowic (bądź Lasocic). Pod koniec XV wieku w nieznanych okolicznościach jeden z działów w Dobieszowie przeszedł w ręce rodziny Manowskich z Większyc. W 1498 roku Barbara Manowska z Pokrzywnicy, bratanica Piotra z Większyc, nazwana została właścicielką Pokrzywnicy, Ligoty i Dobieszowa. W tym czasie jej mąż Mikołaj Gaschowitz z Rozmierzy najprawdopodobniej już nie żył. Z małżeństwa tego urodziła się córka Marusza i syn Mikołaj. Mikołaj Gaschowitz junior wzmiankowany był na początku XVI wieku jako właściciel Dzielnicy, brak natomiast informacji czy odziedziczył po matce Dobieszów. Jakaś część wioski pozostała jednak zapewne w rękach opisywanych wyżej Dobieschowskich, ponieważ w 1513 roku w Opolu Stanisław Poleski z Bożkowa (?) wspólnie z Janem Wraninskim z Wronina (Wronin) koło Koźla poświadczają, że są krewnymi Mikołaja Dobischowskiego z Dobieszowa koło Koźla i posiadają wspólny herb Jeleń. W latach 1532/1534 jako właściciela Dobieszowa wzmiankowano również Jana Dobieszowskiego. Skromne informacje źródłowe nie pozwalają na określenie stopni pokrewieństwa pomiędzy przedstawicielami rodziny Dobieszowskich. Ostatnia wzmianka o tym rodzie pochodzi z XVII wieku. Stefan Bojanowski (zm. 1660r.) pisarz, przywódca reformacji w Wielkopolsce i poseł na sejmy polskie, żonaty był z Anną Dobischowską z Dobieszowa (Dobischau) koło Koźla. Majątek w Dobieszowie w nieznanych okolicznościach przeszedł na własność zakonu cystersów z Rud koło Raciborza. Według źródła z 1783 roku należącą do klasztoru wioskę zamieszkiwało 136 osób. W Dobieszowie znajdował się w tym czasie folwark, młyn, pięć gospodarstw kmiecych i dziewiętnaście zagrodniczych. Po sekularyzacji majątków kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku posiadłość w Dobieszowie wraz z resztą ziem należących do cystersów z Rud przypadła księciu Wilhelmowi zu Sayn-Wittgenstein. W 1812 roku dobra raciborskie nabył książę von Hessen-Kessel. Następnie w 1820 roku przejął je Wiktor Amadeusz landgraf von Hessen-Rothenburg, od 1821 roku książę raciborski. W 1830 roku właścicielem majątku w Dobieszowie był w dalszym ciągu landgraf von Hessen-Rothenburg. Wioska składała się z 30 domostw, zamieszkałych przez 186 osób, w tym dwie wyznania katolickiego. Przed 1845 roku posiadłość w Dobieszowie wykupił z dóbr raciborskich dr Johann Schön. W 1845 roku Dobieszów liczył 231 katolickich mieszkańców. Należeli oni do kościoła filialnego w Radoszowach, podlegającego parafii w Ucieszkowie. W miejscowości znajdował się folwark, 30 domów i młyn. Na folwarku hodowano m.in. 800 sztuk owiec merynosów. Dr Johann Schön pozostał właścicielem majątku do około 1858 roku, następnie odziedziczył go jego syn Oeconomierath Gustav Schön. Dobieszów w kolejnych latach stale się rozwijał. W 1855 roku wioska liczyła 280 mieszkańców, a sześć lat później już 322. W dalszym ciągu wszyscy mieszańcy byli wyznania katolickiego. Gustav Schön posiadał w powiecie kozielskim rozległe włości zlokalizowane w miejscowościach: Chrósty, Ligota Mała, Dobieszów, Radoszowy (od 1869r.), Krzanowice i Długomiłowice (od 1887r.). Majątek w Dobieszowie w 1886 roku liczył 415ha, w tym 404ha pól uprawnych, 2ha łąk, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 41 koni, 152 sztuki bydła rogatego, 1250 owiec i 31 świń. Gospodarstwo jako pełnomocnik prowadził Pan Kaller z Chróst. W 1888 roku zmarł Gustav Schön senior i wszystkie jego posiadłości, w tym Dobieszów odziedziczył dziewiętnastoletni syn Gustav Schön junior. W 1893 roku nowy właściciel majątku ożenił się z panną Elizabeth Wentzel z Naczysławek. Z małżeństwa tego na świat przyszła córka Margherita Schön. Kilka miesięcy po jej narodzinach Gustav Schön zmarł po krótkiej chorobie (26.09.1894r.). Przed śmiercią z dóbr Chrósty, Dobieszów, Ligota Mała i Radoszowy utworzył majorat, który odziedziczyła małoletnia córka. Folwarkami wchodzącymi w skład majoratu początkowo zarządzał generalny pełnomocnik dyrektor ziemski Reichel z Radoszów. W 1894 roku gospodarstwem w Dobieszowie opiekował się inspektor Klein. Posiadłość miała powierzchnię 415ha, w tym 404ha pól uprawnych, 2ha łąk, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. W hodowli nastawiono się na bydło simentalskie (szwajcarska rasa mleczno-mięsna) i owce rasy Southdown (rasa hodowano na mięso). Majątek w Dobieszowie wchodził w skład majoratu Chrósty należącego do Margherity Schön przynajmniej do 1937 roku. Margherita Schön była dwukrotnie zamężna. Trzy lata po śmierci pierwszego męża hrabiego Hansa Christopha von Seherr-Thoss w 1918 roku, ożeniła się z baronem Güntherem Hubertusem von Reibnitz. Drugie małżeństwo w 1931 roku zakończyło się rozwodem, a Margherita z domu Schön wróciła do nazwiska von Seherr-Thoss. Gospodarstwem w Dobieszowie w międzyczasie zajmowali się kolejno inspektorowie: Kosellek (1902r.,1917r.), Blana (1921r., 1930r.), Scholz (1937r.). W latach trzydziestych ubiegłego stulecia Margherita von Seherr-Thoss popadła w tarapaty finansowe i była zmuszona sprzedać większość gruntów majątków Krzanowice-Długomiłowice i Radoszowy. Powierzchnia dóbr w Dobieszowie nie została jednak uszczuplona i w 1937 roku w dalszym ciągu wynosiła 415ha, w tym 404ha pól uprawnych, 2ha łąk, 9ha ogrodów, dróg i podwórzy gospodarczych. W drugiej dekadzie XX wieku nastąpiły zmiany w hodowli. Owce rasy Southdown i bydło simentalskie zastąpiono czarnobiałym bydłem wschodniofryzyjskim. Rozwijano również hodowlę świń niemieckiej rasy szlachetnej. Dodatkowe informacje na temat historii majoratu Chrósty, obejmującego dobra w Dobieszowie można znaleźć w artykułach: Chrósty i Długomiłowice.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej wszystkie majątki Margherity von Seherr-Thoss przejęło państwo polskie. Folwark w Dobieszowie przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku gospodarstwo wykupił prywatny inwestor. Obecnie w dawnym folwarku w dalszym ciągu funkcjonuje gospodarstwo rolne. Większość przedwojennych zabudowań gospodarczych została jednak wyburzona, a w ich miejscu wzniesiono nowe budynki.
Dwór – siedziba zarządców
Na terenie folwarku w Dobieszowie znajduje się przebudowany budynek mieszkalny o architekturze nawiązującej do obiektów rezydencjonalnych. Biorąc pod uwagę historię dóbr w Dobieszowie - przynajmniej od XVIII w. własność klasztoru, następnie książąt raciborskich i rodziny Schön posiadającej inne rezydencje – obiekt ten nie był siedzibą szlachecką. Zapewne mieszkali w nim zarządcy prowadzący majątek w imieniu właścicieli. Początki budynku trudno ustalić, mógł on powstać zarówno w XVIII jak i XIX wieku. Jest murowany, potynkowany, założony na rzucie prostokąta, z wydatnym ryzalitem od strony folwarku (elewacja północna), dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym, nad ryzalitem dwuspadowym. Fasada siedmioosiowa, z wydatnym centralnym trzyosiowym ryzalitem, mieszczącym główne wejście i klatkę schodową. Ryzalit wieńczy wysoki przyczółek. Elewacje budynku zostały w znacznym stopniu przekształcone po 1945 roku. Zmieniono układ otworów okiennych, przebito dodatkowe wejście od strony południowej. W wyniku położenia nowych tynków zlikwidowano podziały ramowe elewacji, których ślady w postaci lizen i gzymsów można jeszcze zauważyć na drugiej kondygnacji ryzalitu. Obecnie we wnętrzach budynku mieści się świetlica wiejska i biura Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego Agropol Sp. z o.o.
Zabytki w Dobieszowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Dobieszowie.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Dobieszowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, następnie obwodnicą miasta (DK40), z której należy skręcić w lewo w DK418 do Reńskiej Wsi. Z Reńskiej Wsi najlepiej wyjechać DK38 w stronę Głubczyc. W miejscowości Pawłowiczki z tej ostatniej trasy trzeba skręcić w lewo, w lokalną drogę prowadzącą do Chróst. Przed Chróstami w prawo odchodzi droga do Dobieszowa. Odległość: w jedną stronę niecałe 70km. Dawny majątek ziemski znajduje się północno-zachodniej części Dobieszowa. Dwór położony jest bezpośrednio przy głównej ulicy (adres ul. Wiejska 17) przebiegającej przez wioskę. Samochód można zaparkować w pobliżu budynków mieszkalnych pracowników byłego PGR-u, w bezpośrednim sąsiedztwie dworu. W pobliżu Dobieszowa warto zobaczyć pałace w Grudyni Małej, Grudyni Wielkiej, Jakubowicach, Borzysławicach oraz ruiny rezydencji w Chróstach.
Damian Dąbrowski
Wrzesień 2013r.
