Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Girlachsdorf, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Gniewkowie
Do rejestru zabytków w Gniewkowie został wpisany kościół parafialny p.w. św. Barbary, XV w., XVIII w., nr rej.: A/1738/1384 z 4.09.1965r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono cmentarz przykościelny, dom mieszkalno-gospodarczy (nr 1), stodołę w zespole (nr 1), dom mieszkalno-gospodarczy (nr 5), dom mieszkalny (nr 10), dom mieszkalno-gospodarczy (nr 35).
Pierwsza wzmianka o Gniewkowie pochodzi z około 1300 roku. W 1370 roku wioska występuje w dokumencie pod nazwą Gerlachsdorff. Na początku XV wieku miejscowość z rezydencją należała do rodu von Bock. Przynajmniej od 1438 roku Gniewków był własnością Nicola von Bock. W 1446 roku sprzedał on Diprandowi von Reibnitz dwór w miejscowości. Kilkanaście lat później wspomniany Diprand von Reibnitz wykupił resztę Gniewkowa od Albrechta von Bock. Odtąd przez prawie trzy stulecia wieś z dworem należała do kolejnych pokoleń rodu von Reibnitz. Wśród Reibnitzów z Gniewkowa często powtarzały się imiona Diprand, Hans, Joachim, Christoph i Friedrich. 19 grudnia 1744 roku zmarł bezdzietnie Christoph Friedrich von Reibnitz. Dobra odziedziczyła wdowa po nim Sabine Elizabeth z domu von Schkopp. Zmarła ona ledwie dwa lata później. Gniewków przeszedł w ręce jej siostry Katherine Marianne zamężnej von Hock. W 1747 roku włości nabył hrabia Rzeszy Hans Heinrich IV von Hochberg z Roztoki (zm.1758r.). Odtąd aż do 1945 roku losy majątku w Gniewkowie związane były z roztocką linią rodu von Hochberg. Według opisu miejscowości z 1830 roku właścicielem dóbr rycerskich był Hans Heinrich VI von Hochberg. W wiosce wzmiankowano pałac, folwark, wiatrak i młyn wodny. Kolejny opis Gniewkowa pochodzi z 1845 roku. Majątek był już własnością Hans Heinricha X von Hochberg. W miejscowości znajdowała się rezydencja, folwark, hodowla owiec merynosów, młyn wodny, wiatrak, szkoła ewangelicka. Ostatnim właścicielem posiadłości w Gniewkowie był Hans Heinrich XVIII von Hochberg. W 1937 roku wchodzący w skład dóbr Roztoka majątek Gniewków liczył 447,27ha, w tym 270,82ha pól uprawnych, 26,79ha łąk, 2,69ha pastwisk, 132,7ha lasów, 3,11ha ogrodu, 3,6ha wód i dróg, 1,91ha kamieniołomu, 5,65ha podwórzy gospodarczych oraz innych użytków.
Dwór w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/912773,foto.html?idEntity=533527 (dostęp: 22.07.2019r.)
Renesansowy dwór nawodny w Gniewkowie został wzniesiony w połowie XVI wieku przez rodzinę von Reibnitz, być może w miejscu starszej siedziby. Na niezachowanym portalu widniała data 1569 rok. Dwór przekształcono w XVIII wieku. Rezydencja była wzniesiona na sklepionych piwnicach, zbudowana na planie prostokąta, wysoka, dwu- i trzykondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym. W jednym z naroży znajdowała się wieża, dominująca nad budynkiem. Poza nią dwór posiadał półkolistą basteję. Na parterze znajdowała się sklepiona sień. Rezydencję ozdabiała dekoracja sgraffitowa elewacji. Wartościowe były również wnętrza zabytku. Dwór otaczała nawodniona fosa, nad którą przerzucono kamienny most.
Stan rezydencji na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3773813,foto.html?idEntity=533527 (dostęp: 22.07.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3777956,foto.html?idEntity=533527 (dostęp: 22.07.2019r.)
Tragedia dworu w Gniewkowie po 1945 roku pozostaje do dziś nieznana. Niewątpliwie budynek po zakończeniu drugiej wojny światowej stał opuszczony, a nowe władze nie miały pomysłu na jego zagospodarowanie. Zapewne przy przychylnej obojętności lokalnych komunistycznych działaczy w kolejnych dekadach drugiej połowy XX wieku odbywało się szabrowanie wnętrz i postępowała dewastacja zabytku. W przewodniku z 1973 roku Stanisław Jastrzębski pisał o ruinie dworu. Wspomniał również o resztkach portalu. Rok później rezydencja w Gniewkowie została wymieniona w katalogu zabytków przeznaczonych do społecznego zagospodarowania przygotowanego przez Biuro Studiów i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu. W wydrukowanej w 1978 roku książce – Zabytki architektury Dolnego Śląska – Józef Pilch pisze o dworze jako istniejącym. Być może był to błąd wynikający z opóźnienia wydania książki w stosunku do wizyty autora w miejscowości. Prawdopodobnie ruina dworu w Gniewkowie została zburzona wkrótce po inicjatywie z 1974 roku. Obecnie śladem po rezydencji pozostaje kamienny most przerzucony nad wyschniętą fosą. Możliwe, że zachowały się również piwnice budynku, są jednak przysypane i zupełnie niedostępne. Do dziś przetrwała także część gospodarczych zabudowań pofolwarcznych. Podczas wizyty w wiosce warto również odwiedzić przykościelny cmentarz z płytami grobowymi dawnych właścicieli dworu.
Gniewków położony jest około 30 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Ze stolicy powiatu najkrótsza droga prowadzi przez Strzegom, do którego można dotrzeć drogą wojewódzką nr 374. Dalej trzeba poruszać się drogami lokalnymi przez Żelazów, Borów i Dzierzków. Dwór położony był w centralnej części Gniewkowa, w pobliżu koryta Nysy Szalonej, nieco na północ od kościoła i folwarku. Dziękuję właścicielce nieruchomości na której znajdował się zabytek za zgodę na wejście na teren posesji i wykonanie fotografii.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2019r.
Miejsce po rezydencji
