Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Nieder Gutschdorf, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Goczałkowie
Do rejestru zabytków w Goczałkowie zostały wpisane:
- kościół filialny p.w. Narodzenia NMP, obecnie parafialny p.w. Chrystusa Króla, pocz. XVI w., 1850r., nr rej.: A/1784/1674 z 12.05.1966r.
- park z fragmentem ogrodzenia murowanego, XVIII w., nr rej.: A/4168/1367/WŁ z 19.03.1992r.
- folwark, XVI-XIX w., nr rej.: j.w.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz przykościelny, cmentarz parafialny, zespół folwarku (ul. Strzegomska nr 2): oficyna mieszkalna, oborę, spichlerz, dwie stajnie (właściciel Stadnina Koni Strzegom).
Goczałków wzmiankowano w 1292r. jako Gothalci villa, a w 1350r. pod nazwą Gotschalksdorff. W 1742 roku właścicielem Goczałkowa Dolnego był Hans Sigmund von Schweinitz. W 1768 roku majątek nabył Karl Ludwig baron von Richthofen (ur.1733r., zm.1795r.). W rękach rodziny von Richthofen doszło do połączenie trzech posiadłości: Goczałków Górny, Środkowy i Dolny. W opisie miejscowości z 1785 roku wzmiankowano w Goczałkowie Dolnym kościół, probostwo, szkołę, folwark i wiatrak. W 1845 roku w wiosce znajdował się folwark, wiatrak, gorzelnia oraz hodowla owiec merynosów. Wobec trudności finansowych w 1852 roku hrabia Friedrich von Richthofen (ur.1805r., zm.1872r.). sprzedał rodzinne dobra Goczałków i Goczałków Górny bankierowi Emilowi Goldschmidtowi. Na tą zaskakującą transakcję już kilka miesięcy później zareagowali dwaj przyrodni bracia. Przepłacając Karl Theresius von Richthofen (ur.1811r., zm.1888r.) z Damianowic odkupił majątek Goczałków Górnym, a Karl Preatorius Ulrich (ur.1814r., zm.1878r.) z Bartoszówka odkupił dobra Goczałków (dawny Dolny i Środkowy). W 1878 roku włości Goczałków otrzymał w spadku Ulrich Karl Sebastian (ur.1858r., zm.1928r.) von Richthofen, syn Karla Preatorius z Bartoszówka. W 1894 roku majątek liczył 539ha, w tym 383ha pól uprawnych, 34ha łąk, 102ha lasów, 3ha wód, 17ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Porucznik w stanie spoczynku Ulrich Karl Sebastian baron von Richthofen został wymieniony jako właściciel dóbr jeszcze w księdze adresowej z 1926 roku. Majątek dzierżawił jednak Jego Ekscelencja Sieghard książę zu Schönaich-Carolath (ur.1886r., zm.1963r.), a opiekunem był rotmistrz w stanie spoczynku Leopold hrabia von der Schulenburg. W tym czasie powierzchnia włości wynosiła 528ha, w tym 368ha pól uprawnych, 34ha łąk i pastwisk, 102ha lasów, 6ha parku, 1ha ogrodu, 17ha dróg i podwórzy gospodarczych. Ulrich Karl Sebastian von Richthofen zmarł w 1928 roku. Z małżeństwa z Marie Pauline z domu von Pfeufer (ur.1861r., zm.1945r.) zostawił dwie córki: Erikę (ur.1889r., zm.1978r.) i Hedwig (ur.1890r., zm.1933r.). Pierwsza z nich była żoną Augusta Karla Ernesta von der Schulenburga (ur.1874r., zm.1956r.), a druga – Günthera Siegharda księcia von Schönaich-Carolath. W 1930 roku posiadłość należała do spadkobierców barona von Richthofena. Jego córka Hedwiga była ich dzierżawcą, a mąż Hedwigi pełnił funkcję generalnego pełnomocnika. W 1937 roku włości pozostawały w rękach dziedziców Ulricha Karla Sebastiana von Richthofena. Dobra dzierżawili spadkobiercy jego córki: Beatrix księżniczka von Schönaich-Carolath (ur.1927r., zm.1974r.) i Sieghard Johan Udo książę von Schönaich-Carolath (ur.1929r., zm.1995r.). Wobec małoletniości dzieci opiekę nad ich majątkiem sprawował ojciec książę Günthera Siegharda von Schönaich-Carolath. W 1937 roku włości liczyły 523ha, w tym 370ha pól uprawnych, 8ha łąk i pastwisk, 102ha lasów, 6ha parku, 1ha ogrodu, 36ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Goczałkowie w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4228150,foto.html?idEntity=506114 (dostęp: 3.11.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/4778289,foto.html?idEntity=506114 (dostęp: 3.11.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6684667,foto.html?idEntity=506114 (dostęp: 3.11.2019r.)
W 1945 roku spadkobiercy Richthofenów ostatecznie utracili pałac i folwark w Goczałków Dolnym. Losy majątku w czasach Polski Ludowej są niejasne. Być może folwark znalazł się pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Do dziś przetrwała część zabudowań gospodarczych, wykorzystywanych przez prywatną firmę. Fragmentarycznie zachowany jest dawny park. Niestety zadrzewienie od lat pozostaje mocno zaniedbane. Rezydencje zniknęła bez śladu. Data rozbiórki pałacu nie jest znana nawet w przybliżeniu. Rezydencja w Goczałkowie Dolnym pozostaje wielką zagadką. Jej początki są równie tajemnicze jak zagłada. Budynek nie był wzmiankowany w opisach wioski z 1785, 1830 i 1845 roku. Być może powstał dopiero w drugiej połowie XIX wieku, pod rządami Ulricha Karla Sebastiana barona von Richthofen (ur.1858r., zm.1928r.). Wszystkie zachowane przekazy ikonograficzne pokazują jedną elewację pałacu, co utrudnia opisanie nieistniejącego budynku. Rezydencja posiadała dwie kondygnacje i częściowo użytkowe poddasze nakryte dachem dwuspadowym. Pałac wzniesiono na rzucie wydłużonego prostokąta z wydatnymi ryzalitami, pomiędzy którymi zbudowano kwadratową wieżę. Górna kondygnacja wieży była wykonana w formie muru pruskiego. Wieżę nakrywał wysoki czterospadowy hełm. Ryzality wieńczyły szczyty o cechach neorenesansowych. Elewacje ozdabiały gzymsy nadokienne oraz opaski wokół okien. Narożniki budynku zaakcentowano boniowaniem.
Goczałków położony jest około 22 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd prowadzi drogami wojewódzkimi nr 382 i 374. Za miejscowością Wieśnica z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Goczałkowa. Pozostałości dawnego majątku (zabudowania pofolwarczne, park) znajdują się we wschodniej części wioski. Północnym skrajem parku prowadzi ulica Parkowa.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2019r.
