Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Birkholz, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Gruszowie
Do rejestru zabytków w Gruszowie został wpisany zespół pałacowy, 2 poł. XIX w., XX w.:
- pałac, nr rej.: A/4187/765/WŁ z 8.11.1980r.
- park, nr rej.: A/4186/764/WŁ z 8.11.1980r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in cmentarz ewangelicki; oficynę pałacową w zespole pałacowym (nr 10); domy mieszkalne i budynki gospodarcze w zespole (nr 22).
Miejscowość wzmiankowano w 1369 roku jako Birkholcz. Właścicielem Gruszowa był w tym czasie Petsche von Reichenbach. Pozostawił on wieś jako oprawę wdowią swej małżonce Katarzynie. W 1393 roku Hans von Chotyenicz sprzedał Gruszów mieszczanom świdnickim Nickelowi i Franzowi Tscheche. W 1550 roku właścicielem dóbr rycerskich był Christoph Temriz. Następnie w Gruszowie wzmiankowano: w 1594r. Georga von Seidlitz, w 1619r. Hansa von Schindel, Georga von Taubadel, w 1694r. Georga Hermana von Taubadel. W 1707r. majątek należał do Bernharda von Czettriz. Kolejnymi właścicielami wioski byli: w 1733r. Sophie Magdalene von Bredow, z domu von Sommerfeld, w 1779r. Charlotte Sophie von Hohendorf, w 1785r. Wdowa Johanne Magdalene Sophie von Stryk. W kolejnych latach Pani von Stryk z domu von Czettriz ponownie wyszła za mąż za barona Johanna Albrechta von Buddenbrock. W 1825 roku posiadłość otrzymała w spadku ich córka Johanna Beata Sophie Karoline von Dresky z domu von Buddenbrock (ur.1768r., zm.1840r.). Pani Johanna Beata była żoną Johanna Heinricha Gottharda von Dresky z Grodziszcza Górnego koło Świdnicy (ur.1758r., zm.1832r.). Kolejnym posiadaczem dóbr został syn tej pary Hermann von Dresky (ur.1806r.). Zmarł on przedwcześnie w 1852r. i włości przez kolejne kilkadziesiąt lat znalazły się w rękach wdowy po nim Auguste von Dresky, z domu von Nimptsch (zm.1875r.). Następnie dobra objął Eugen von Dresky (ur.1831r., zm.1892r. w Gruszowie), syn Hermanna i Augusty. Według księgi adresowej z 1886r. majątek dzierżawił fabrykant Kopisch. W 1892r. posiadłość liczącą 161ha (138ha pól uprawnych, 11ha łąk, 8ha lasów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków) odziedziczył podporucznik Hermanna Hansa Gottharda von Dresky (ur.1870r., zm.1943r.), syn Eugena i hrabianki Helene Karoline Ottilie Hedwig z domu zu Solms (ur.1845r., zm.1886r.). W 1937r. dobra rycerskie Gruszów należące nadal do Hermanna von Dresky, rotmistrza w stanie spoczynku i starszego ziemskiego, miały powierzchnię 270,3ha, w tym 215,4ha pól uprawnych, 17,6ha łąk, 15,4ha lasów, 14ha pastwisk, 0,5ha stawów, 3,9ha ogrodu, 3,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Funkcję inspektora pełnił Gotthard Hermann Paul Friedrich von Dresky (ur.1904r., zm.1971r.), syn Hermanna i Johanne z domu von Zedlitz und Leipe (ur.1873r., zm.1921r.), który po śmierci ojca w 1943r. został ostatnim właścicielem posiadłości.
Pałac w Gruszowie w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6073847,foto.html?idEntity=506097 (dostęp: 18.11.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/707244,foto.html?idEntity=506097 (dostęp: 18.11.2019r.)
Po 1945r. majątek przejęło państwo polskie. W 1949 roku folwark wraz z rezydencją należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W kolejnych latach zabudowania znalazły się pod zarządem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Marcinowice. W latach 80. XX wieku pałac nie był użytkowany. W 1988 roku w budynku przeprowadzono remont zabezpieczający. W latach 90. XX wieku zabytek otrzymała osoba prywatna, w zamian za utracone mienie zabużańskie. Jak to bywa w takich sytuacjach pałac został szybko odsprzedany. Wreszcie w 2006r. rezydencję nabyli obecnie właściciele, którzy przez wiele lat prowadzili w niej żmudny remont. Obecnie w budynku funkcjonuje hotel. Wnętrza rezydencji dostępne są wyłącznie dla gości hotelu. Serdeczne podziękowania kieruję do właścicielki obiektu za zgodę na wejście na teren parku i wykonanie zdjęć z zewnątrz.
Oficjalna strona pałacu
http://www.palac-gruszow.pl/index.html
W opisie Gruszowa z 1785 roku wzmiankowano w wiosce folwark. W 1830 i 1845 roku obok folwarku wymieniono już w miejscowości pałac. Biorąc pod uwagę stosunki własnościowe – w latach 1825-1840 dobra należały do Johanny Beaty Sophie Karoline von Dresky z domu von Buddenbrock, żony Johanna Heinricha Gottharda von Dresky z Grodziszcza Górnego, w którym znajdowała się rezydencja – siedziba w Gruszowie powstała najpewniej przed 1825 rokiem, a być może nawet w XVIII wieku. W obecnym kształcie pałac posiada neobarokowy kostium. Jest budynkiem murowanym, potynkowanym, założonym na planie prostokąta, posiada piwnice, dwie kondygnacje mieszkalne i częściowo użytkowe poddasze, nakryte dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja południowa) dziewięcioosiową, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, zwieńczonym szczytem o wolutowych spływach i poprzedzonym gankiem kolumnowym z tarasem. W cieniu ganku mieści się główne wejście do pałacu. Dodatkowe wejście umieszczono w drewnianym ganku w elewacji wschodniej. Z kolei w elewacji północnej znajduje się wydatny trzyosiowy ryzalit, zwieńczony analogicznie jak ryzalit pozorny w fasadzie. Elewacje zabytku ozdabiają liczne gzymsy: między kondygnacjami, wieńczący, nadokienne odcinkowe oraz z kluczem, opaski okienne, cześć z nich tzw. uszata, podziały ramowe dopełniają boniowane lizeny oraz naroża. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną sienią. Pałac otacza niewielki, ładnie utrzymany park, na którego obrzeżu wznosi się dawna oficyna. Bardziej na północ, po drugiej stronie głównej drogi przebiegającej przez Gruszów wokół dziedzińca folwarcznego zachowane zabudowania gospodarcze, niestety niektóre zrujnowane, z zawalonymi dachami.
Gruszów położony jest około 9 kilometrów na północny-wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd drogą krajową nr 35 w kierunku Wrocławia do Pszenna, skąd do Gruszowa prowadzi droga lokalna (ul. Nadbrzeżna) przez Wilków. Pałac wraz z parkiem znajdują się w centrum wioski, na południe od głównej ulicy w Gruszowie.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2019r.
