Powiat wrocławski, gmina Długołęka
(nazwa niemiecka Jackschönau, w latach 1937-1945 Schwertern, Kreis Breslau)
Zabytki w Jaksonowicach
Do rejestru zabytków w Jaksonowicach wpisano kościół filialny p.w. Wniebowstąpienia Pana Jezusa (nr rej.: A/1015 z 4.07.2007r.). Ponadto w ewidencji zabytków znajdują się: kaplica cmentarna, dawny cmentarz katolicki, zabudowania pofolwarczne: dom mieszkalny (dawna winiarnia) nr 22, budynek gospodarczy ze stodołą – obecnie dom mieszkalny nr 24.
Jaksonowice wzmiankowano w 1309r. jako Jexenaw, w 1353r. pod nazwą Jaxanowitz, następnie w 1360r. – Jaxonow i w 1361r. – Jexonowicz. W 1370 roku właścicielem miejscowości był Albert von Saurma. W 1577 roku należała do niejakiego Sebalda. W 1795 roku w Jaksonowicach znajdował się pański pałac, folwark, ewangelicki kościół filialny, katolicka i ewangelicka szkoła, 9 gospodarstw kmiecych, 8 zagrodniczych, 14 chałupniczych, wiatrak. W sumie w 40 domostwach mieszkały 322 osoby. Właścicielem dóbr rycerskich był baron von Canitz-Loos. W 1830 roku posiadłość należała do pani von Scheliha. W Jaksonowicach wzmiankowano 36 domów, pałac, folwark, szkołę, kościół i wiatrak. Wioska liczyła 237 mieszkańców, w tym 9 katolików. W 1845 roku właścicielem majątku był już major Wilhelm von Stegmann. W Jaksonowicach znajdowało się 50 domów, pałac, folwark, ewangelicka szkoła i kościół, szkoła katolicka, wiatrak, fabryka spirytusu, cegielnia, hodowla 1600 owiec merynosów i 175 sztuk bydła. Miejscowość zamieszkiwały 452 osoby, w tym 79 wyznania katolickiego. Major w stanie spoczynku Wilhelm von Stegmann zmarł po 1861r. W 1866 roku właścicielką posiadłości była już wdowa pani majorowa von Stegmann. Przed 1872 roku włości w spadku otrzymał porucznik Max von Stegmann, wzmiankowany w księgach adresowych do 1886 roku. W 1894 roku dobra rycerskie Jaksonowice o powierzchni 371ha - w tym 335ha pól uprawnych, 23ha łąk, 3ha lasów, 1ha wód, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – były własnością pani Anny von Stegmann, z domu von Prittwitz-Gaffron; zapewne wdowy po Maxie von Stegmann. W 1912 roku jako posiadacz majątku wymieniony został Wilhelm von Stegmann und Stein. Włości liczyły 375ha, w tym 339ha pól uprawnych, 23ha łąk, 3ha lasów, 1ha wód, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Wilhelm von Stegmann pozostał właścicielem dóbr co najmniej do 1937 roku. Ich powierzchnia nieznacznie spadła i w latach 1930-1937 wynosiła 370,7ha, w tym 317,6ha pól uprawnych, 26,5ha łąk, 12,1ha lasów, 7,5ha parku, ogrodu, podwórzy gospodarczych, 13ha dróg i innych użytków. Na folwarku hodowano czarnobiałe bydło nizinne oraz świnie rasy niemieckiej. Gospodarstwo koncentrowało się na uprawie pszenicy i buraków cukrowych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej włości przejęło państwo polskie. Losy rezydencji po 1945 roku nie są znane. Prawdopodobnie dwór przetrwał działania wojenne i został zrujnowany, a następnie rozebrany w czasach Polski Ludowej. Do dziś zachowały się zabudowania pofolwarczne i niewielkie zadrzewienie, będące śladem po parku i ogrodzie.
Majątek w Jaksonowicach na mapie z I połowy XX wieku
Źródło: http://www.zamki.pl/?dzial=mapa
Nieistniejący dwór na widokówce z lat 30. XX wieku
Źródło: https://dolny-slask.org.pl/6699971,foto.html?idEntity=506624 (dostęp: 16.01.2018r.)
Jaksonowice położone są około 30 kilometrów na północny-wschód od centrum Wrocławia. Dobry dojazd do wioski zapewnia przebiegająca w pobliżu trasa szybkiego ruchu – S8. Zabudownia dawnego folwarku znajdują się w południowej części Jaksonowic, na wschód od głównej drogi.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2018r.
