Powiat ząbkowicki, gmina Ciepłowody
(nazwa niemiecka: Ober Johnsdorf, Kreis Münsterberg, od 1932r. Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1437r. jako Jonsdorf. W 1840r. majątek w Janówce nabył król niderlandzki Wilhelm II. Posiadłość włączono w skład śląskich dóbr holenderskiego władcy. W 1863r. włości odziedziczyła wielka księżna (Grossherzogin) Sophie (ur.1824r., zm.1897r.), córka króla Wilhelma II i małżonka wielkiego księcia Carla Alexandra Augusta Johanna (ur.1818r., zm.1901r.) von Sachsen-Weimar-Eisenach. Za rządów rodziny książąt von Sachsen-Weimar majątek w Janówce wchodził w skład państwa stanowego Henryków (Herrschaft Heinrichau). W 1894r. posiadłość liczyła 177ha, w tym 161ha pól uprawnych, 10ha łąk, 6ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Folwarkiem zarządzał inspektor Kuhn, mieszkający w Ciepłowodach. W 1897r. państwo stanowe Henryków odziedziczył następca tronu, a od 1901r. wielki książę (Grossherzog) Wilhelm Ernst II von Sachsen-Weimar (ur.1876r., zm.1923r.), syn księcia Karola Augusta i wnuk wielkiej księżnej Sophie. Przed 1902r. powierzchnia majątku w Janówce wzrosła do 307ha, w tym 280ha pól uprawnych, 14ha łąk, 13ha parku, dróg i podwórzy. W imieniu rodziny książęcej posiadłością zarządzali kolejni administratorzy: inspektor Kuhn z Ciepłowodów (1894, 1905r.), inspektor Polimer z Witostowic (1909, 1912r.), Grassnick (1917r., 1921r.), Keisler (1926, 1930r.) i von Prittwitz und Gaffron (1937r.). Posiadłość Janówka należała do dóbr które spadkobiercy księcia Wilhelma Ernesta II z rodziny książąt von Sachsen-Weimar zachowali do końca drugiej wojny światowej. W 1937r. państwo stanowe Henryków (Herrschaft Heinrichau) liczyło 7651,1ha. Powierzchnia majątku Janówka w tym czasie wynosiła 179,5ha, w tym 166,7ha pól uprawnych, 3,5ha łąk, 3ha ogrodu warzywnego i owocowego, 1ha stawów, rowów i kanałów oraz 5,1ha nieużytków, dróg i podwórzy gospodarczych.
W pierwszej połowie XX wieku dwór w Janówce często pełnił funkcję siedziby administratorów majątku. Budynek nie został zniszczony w czasie drugiej wojny światowej. W 1946r. znacjonalizowana posiadłość wchodziła w skład Państwowych Nieruchomości Ziemskich. Z czasem urządzono w niej Państwowe Gospodarstwo Rolne a następnie zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie obiekt w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Dwór
Pierwsza rezydencja w Janówce mogła istnieć już w XVII wieku. Obecny dwór wzniesiono w jej miejscu w pierwszej połowie dziewiętnastego stulecia. Zapewne po starszej siedzibie pozostała nawodniona fosa. Budynek kilkukrotnie remontowany i przebudowywany w czasach Polski Ludowej. Dwór murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada pięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem umieszczonym w jednoosiowym ryzalicie. Dzielony pilastrami ryzalit wieńczy owalny szczyt z okulusem. Elewacje budynku uproszczone w wyniku remontów z drugiej połowy XX wieku. Jedynie ryzalit fasady zachował podziały pilastrowe. Narożniki dworu zaakcentowane lizenami. Układ otworów okiennych w większości elewacji przekształcony. Wokół części okien przetrwały proste obramienia.
Do dworu przylegają resztki zaniedbanego parku. Na zachód od rezydencji rozciąga się dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Z folwarku do dworu prowadzi aleja kasztanowców.
Zabytki w Janówce
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Janówce. W rejestrze powinien znaleźć się przynajmniej dwór, co zapobiegłoby przekształceniom budynku.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Janówki jest praktycznie niemożliwy. W miejscowości w dni robocze zatrzymuje się dosłownie jeden autobus PKS ze Strzelina i Zarzycy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK39 do Strzelina. Z miasta najlepiej wyjechać DK395 w stronę Ząbkowic Śląskich. W miejscowości Wąwolnica z tej ostatniej trasy trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Janówki przez Dankowice, Nieszkowice, Skoroszowice i Targowice. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 165km. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się na prawo od głównej drogi. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
