Powiat górowski, gmina Wąsosz
(nazwa niemiecka Tschistey, Kreis Guhrau)
Zabytki w Lechitowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Lechitowie. W ewidencji zabytków uwzględniono zespół folwarczny (dwie chlewnie, oborę, park podworski) oraz domy mieszkalne (nr 7-8-9 i 11). W pobliskim Sądowlu do rejestru zabytków wpisano kościół filialny MB Królowej Świata (nr rej.: A/1103/2056 z 2.06.1972r.), a w ewidencji zabytków ujęto m.in. kaplicę grobową na skraju lasu oraz zespół plebanii.
Majątek w Lechitowie w latach 1700-1704 należał do Heinricha Wilhelma barona von Haugwitz. W 1762 roku w czasie wojny siedmioletniej włości Lechitów i Sądowel nabył Carl Beniamin Fischer (ur. 1731r.). radca wojenny, syn radcy Jaohanna Davida Fischera z Kamiennej Góry. W 1763 roku Carl Beniamin otrzymał śląski inkolat. Z małżeństwa z N. von der Burg (zm. 1767r.) miał dwóch synów: radcę Maximiliana Davida Beniamina (ur. 1762r., zm.1824r.) i Carla Wilhelma Emanuela (ur.1763r., zm.1794r.). W 1786 roku Carl Beniamin został ostatecznie przyjęty do pruskiej szlachty. Jako właściciel Lechitowa został wymieniony w opisie miejscowości z 1787 roku. W tym czasie w wiosce wzmiankowano pałac, folwark, 18 zagrodników, 2 chałupników, wiatrak, dwa domy gminne, 175 mieszkańców. Do 1818 roku Lechitów wchodził w skład powiatu wołowskiego, następnie znalazł się w powiecie górowskim. Po rodzinie von Fischer majątek objęła Pani von Thierbach, wymieniona w dokumencie z 1830 roku. W tym czasie w Lechitowie wzmiankowano 28 domów, dwa folwarki, 230 ewangelickich mieszkańców, browar, gorzelnię, dwa wiatraki oraz cegielnię. Przed 1845 rokiem włości Lechitów i Bełcz Mały nabył Hans Balthasar Moritz von Niebelschütz (ur. 1781r., zm.1846r.), syn Hansa Ernsta (ur. 1754r., zm. 1817r.). Był on majorem w stanie spoczynku. W opisie Lechitowa z 1845 roku wymieniono 28 domów, pałac, folwark, 251 mieszkańców, w tym 3 katolików, dwa wiatraki, browar, gorzelnię, hodowlę bydła oraz owiec merynosów. W 1846 roku dobra obejmujące Lechitów i Bełcz Mały otrzymał w spadku porucznik August von Niebelschütz (ur. 1812r., zm. 1871r.), syn Hansa Balthasara i Julie z domu von Liebermann. W 1871 roku włości od spadkobierców Augusta von Niebelschütz odkupił referendarz Bernhard von Rieben (ur. 1828r., zm. 1886r.) z Bełcza Górnego Czeladzi Wielkiej i Baranowic. Przed 1894 rokiem włości przeszły w ręce starszego ziemskiego i porucznika Heinricha hrabiego Finck von Finckenstein (ur. 1855r., zm.1939r.). W 1912 roku majątek w Lechitowie liczył 391ha, w tym 204ha pól uprawnych, 110ha łąk, 13ha pastwisk, 45ha lasu, 19ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku dobra obejmujące Lechitów, Sądowe, folwarki Schäfereihof i Niedervorwerk miały powierzchnię 357ha, w tym 182ha pól uprawnych, 85,5ha łąk, 12,5ha pastwisk, 60ha lasu, 3ha wody, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/970534,foto.html?idEntity=6022140 (dostęp: 7.04.2024r.)
Źródło: https://polska-org.pl/759846,foto.html?idEntity=6022140 (dostęp: 7.04.2024r.)
Barokowy pałac w Lechitowie został wzniesiony w XVIII wieku. Rezydencję zapewne przekształcono w kolejnym stuleciu. Był to znaczny budynek, wzniesiony na planie zbliżonym do litery „L”. Składał się z korpusu założonego na planie wydłużonego prostokąta, do którego dostawiono znacznie krótsze skrzydło boczne, przedłużone za pomocą węższego ryzalitu. Pałac był podpiwniczonym, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Elewacje budynku ozdabiały podziały ramowe, wykonane za pomocą gzymsów oraz lizen, okna posiadały opaski, a pod częścią otworów okiennych umieszczono płyciny z dekoracją w formie girland. Główne wejście na osi fasady podkreślała kilkuosiowa wystawka, zamknięta trójkątnym naczółkiem. W elewacji ogrodowej, znajdował się drewniany ganek mieszczący dodatkowe wejście do budynku. Pałac przetrwał II wojnę światową z nieznacznym uszkodzeniem piętra. Według różnych wersji bym to skutek walk w 1945 roku, podczas których Armia Czerwona miała trafić rezydencję bombą bądź pociskiem. Po 1945 roku w wiosce na utworzono Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Grunty dawnego majątku rozdysponowano pomiędzy rolników indywidualnych. Pałac nie został zagospodarowany i opuszczony budynek dość szybko rozebrano na materiał budowlany. Z czasem podobny los spotkał kolejne zabudowania gospodarcze. Do dziś z pałacu pozostało gruzowisko, z fragmentami murów przyziemia i niedostępnymi piwnicami. Przed pałacem znajdował się rozległy prostokątny majdan. Obecnie wokół niego wznoszą się resztki zabudowań folwarcznych. Zachował się na znacznej długości mur otaczający dawny majątek. Ruiny otacza rozległy, liczący ponad 10ha, park krajobrazowy pochodzący z XIX wieku. W drzewostanie parku dominują rodzime gatunki liściaste: dęby, lipy, graby, klony. Park jest bardzo zaniedbany i zarośnięty samosiewkami oraz podszytem. Zatarciu uległ pierwotny układ ścieżek. Przez założenie przebiega kilka zamulonych rowów. W drzewostanie wyróżnia sią aleja lipowa oraz pomnikowy okaz platana klonolistnego o obwodzie 720 cm.
Lechitów położony jest około 15 kilometrów na południowy-wschód od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW324 w kierunku Rawicza do Kłody Górowskiej i dalej lokalnymi drogami, np. przez Zawieścice, Wierzowice Wielkie. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem znajdował się w zachodniej części Lechitowa. Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu: 51.597816645445214, 16.619566276592742
Zdjęcia resztek murów dawnej rezydencji, parku oraz pozostałości folwarku
Sądowel (Sandewalde, Kreis Guhrau)
Przez wieki losy Lechitowa były związane z sąsiednią wioską Sądowel, która do 2023 roku była jego przysiółkiem. Na przestrzeni wieków losy tych miejscowości układały się bardzo różnie. Znacznie starszą i ważniejszą osadą jest Sądowel. Z bulli papieża Hadriana IV z 1155 roku wynika, że Sądowel był siedzibą jedynej kasztelanii w tej części księstwa głogowskiego. Zachowały się liczne wzmianki o kasztelanach Sądowla pochodzące z XIII wieku. O dużym znaczeniu grodu świadczy zjazd, który się w nim odbył w 1217 roku. W spotkaniu uczestniczyli książę wrocławski Henryk I Brodaty, książę wielkopolski Władysław Laskonogi oraz biskupi: poznański, wrocławski i lubuski. W 1294 roku w grodzie w Sądowlu książę Hernyk III głogowski więził swego kuzyna księcia wrocławskiego Henryka V Grubego. Znaczenie miejscowości zaczęło spadać w XIV wieku, być może w skutek najazdu i zniszczeń w czasie wojny Bolesława III brzeskiego z Konradem oleśnickim. Z kolei Lechitów początkowo był niewielką osadą, złożoną ledwie z kilku gospodarstw i podporządkowaną kasztelani w Sądowlu. Świadczy o tym pierwotna nazwa Lechitowa – Dreihäuser, czyli trzy domy. Z czasem jednak wieś znacznie się rozrosła i ostatecznie zdominowała pierwotną siedzibę kasztelani. W Sądowlu znajdował się jedynie kościół, któremu podporządkowany pozostał Lechitów. Obecna świątynia, pierwotnie ewangelicka, została wzniesiona w II połowie XIX wieku w stylu neogotyckim. W ściany kościoła wmurowano starsze płyty nagrobne, pochodzące z XVIII wieku.
Kościół w Sądowlu i pomnik ofiar I wojny światowej
W lesie pomiędzy Wierzowicami Wielkimi a Lechitowem, około 1 kilometra na północ od kościoła w Sądowlu znajdują się niewielkie tajemnicze ruiny. Jest to pozostałość murowanej kaplicy grobowej. Kaplica została zbudowana na planie centralnym, jako ośmioboczna, z wejściem od wschodu. Składała się z dwóch kondygnacji. W krypcie jeszcze w 1990 roku znajdowały się kamienne sarkofagi. Kaplicę datowano na XVII bądź XVIII wiek. Prawdopodobnie był to błąd. Na sarkofagach bowiem znajdowały się herby rodu von Niebelschütz, który rządził dobrami w połowie XIX wieku. Zapewne też wtedy powstała kaplica, być może zbudowana w stylu neogotyckim. Obecnie z budowli pozostały resztki murów obwodowych. Krypta uległa zasypaniu, na miejscu nie ma śladu po wspomnianych sarkofagach.
Ruiny kaplicy
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2024r.