Powiat wołowski, gmina Wińsko
(nazwa niemiecka: Mönchmotschelnitz, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
Od czternastego wieku do 1810 roku Moczydlnica Klasztorna była własnością cystersów z Lubiąża. Następnie posiadłość w miejscowości należała do rodzin Reimnitz, von Gerlach, Seeliger. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem znalazł się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W rezydencji nie zniszczonej w czasie działań wojennych urządzono świetlicę i mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Jak można się przekonać dzięki fotografii z około 1970 roku w tym czasie pałac był jeszcze zadaszony. Niestety w kolejnych latach budynek szybko został rozkradziony i doprowadzony do ruiny. Po upadku PGR-u na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku zabudowania przeszły pod zarząd Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. Nie poprawiło to losu rezydencji w Moczydlnicy Klasztornej. Na początku XXI wieku zawalił się ostatni fragment dachu przykrywającego budynek. Na początku 2014 roku ruiny pałacu wraz z resztą folwarku zostały wystawione przez Agencję Nieruchomości Rolnych na sprzedaż za nieco ponad 700 tyś złotych. Więcej informacji na ten temat http://www.zabytkidolnegoslaska.com.pl/index.php/zabytki-artykuly/archiwum-wiadomoci/15155-folwark-w-moczydlnicy-klasztornej-kolejny-przetarg
Pałac
Pałac został wzniesiony jako letnia rezydencja opatów lubiąskich około połowy XVII wieku. W latach 1697-1700 Michael Leopold Wilmann wykonał dekorację malarską stropów w czterech reprezentacyjnych salach pałacu: jadalni i kaplicy (parter) oraz sypialni i tzw. Wielkiej Sali (pierwsze piętro). Rezydencja została przebudowana na początku XIX wieku po przejęciu majątku przez prywatnych właścicieli. Pałac bez uszkodzeń przetrwał drugą wojnę światową. Niestety niewłaściwe użytkowanie budynku przez Państwowe Gospodarstwo Rolne doprowadziło do katastrofy. W 1970 roku zawalił się dach nad środkową częścią zabytku. W następnych latach zniszczenia szybko postępowały. Dziś praktycznie środkowa część pałacu nie istnieje, zachował się tylko mur obwodowy elewacji zachodniej. Obecnie w „najlepszym” stanie jest południowy fragment budynku, w którym przetrwała część sklepień. Niestety również jego mury są mocno spękane i grożą zawaleniem. Poniżej przedstawiamy fotografie prezentujące wygląd pałacu przed drugą wojną światową. Zamieszczono je na portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/725428,foto.html?idEntity=513912 (dostęp: 07.08.2014 roku)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/719945,foto.html (dostęp: 07.08.2014 roku)
Pałac był budynkiem murowanym z cegły, potynkowanym, założonym na planie wydłużonego prostokąta, częściowo podpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem czterospadowym, z powiekami i dwoma sygnaturkami z latarniami na narożnikach kalenicy. Elewacja dłuższa południowa była siedemnastoosiowa, z dwoma wejściami do budynku. Elewacja boczna północna czteroosiowa, a elewacja boczna południowa trzyosiowa. Pomiędzy kondygnacjami znajdował się wydatny gzyms kordonowy, który wraz z lizenami tworzył podziały ramowe. Wnętrza wykonano w układzie dwutraktowym. W części pomieszczeń parteru zastosowano sklepienia, większość sal nakrywały stropy drewniane.
W książce Janusza Bekasa „Wołów i ziemia wołowska” wydanej przez wydawnictwo Ossolineum w 1972 roku znajduje się fotografia pałacu prezentująca stan zabytku około 1970 roku. Widać na niej, że budynek był jeszcze zadaszony. Jeśli zwrócić uwagę na mech porastający połacie dachowe i „zafalowania” dachu widać, iż zdjęcie wykonano niedługo przed katastrofą budowlaną.
Fotografia pochodzi z książki Janusz Bekas „Wołów i ziemia wołowska”, Wrocław 1972, ilustracja nr 27. Zdjęcie zamieszczono w celach informacyjnych, prezentuje stan zniszczonego zabytku.
Osobnym skandalem związanym z losami pałacu w Moczydlnicy Klasztornej są losy malowideł stropowych z warsztatu Michaela Leopolda Willmanna, opisane przez Pana Andrzeja Kozieła w tekście „Willmann i barbarzyńcy” zamieszczonym w pracy zbiorowej „Opactwo cystersów w Lubiążu i artyści”, Wrocław 2008. Okazuje się, iż po katastrofie budowlanej w 1970 roku zdjęto trzy drewniane stropy i przewieziono do Składnicy Muzealnej mieszczącej się w zabudowaniach pocysterskich w Lubiążu. Strop kaplicy pozostał w Moczydlnicy Klasztornej i w ciągu kilku lat uległ całkowitej zagładzie. Losy stropów przewiezionych do Lubiąża nie były lepsze. Co prawda na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu do 1972 roku przeprowadzono ratunkową konserwację stropów, lecz następnie przechowywano je w nieogrzewanych pomieszczeniach klasztoru w Lubiążu, co doprowadziło do ponownych zniszczeń. Składnicę Muzealną w Lubiążu zlikwidowano w 1989 roku, kiedy to zabudowania pocysterskie przekazano Fundacji Lubiąż. Fragmenty stropów pozostają w dalszym ciągu w klasztorze. Niestety część elementów została po 1972 roku skradziona.
Wracając jednak do samej Moczydlnicy Klasztornej. Pałac stanowi zachodnią pierzeję dawnego dziedzińca folwarcznego, wokół którego zachowały się zabudowania gospodarcze, mieszkalne i dwie bramy. Na północ od folwarku rozciąga się zaniedbany park, niegdyś ozdobiony stawami, kanałem i osiami widokowymi. W parku można odnaleźć pochodzącą z drugiej połowy XIX wieku kaplicę grobową oraz prawdopodobnie niedawno opuszczony przez ostatnich lokatorów budynek, określany jako "willa".
Poniżej przedwojenne zdjęcie tego budynku pochodzące z portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/719943,foto.html?idEntity=530342 (dostęp: 07.08.2014 roku)
Willa murowana z cegły, potynkowana, założona na rzucie prostokąta, zbliżonego do kwadratu, podpiwniczona, dwukondygnacyjna, z użytkowym poddaszem, nakryta dachem czterospadowym z wystawkami. Bryłę budynku urozmaicają trzy niewielkie ryzality, w jednym z nich mieści się sień prowadząca do klatki schodowej. Niezabezpieczony obiekt jest powoli dewastowany, niszczone są m.in. piece kaflowe.
Wykorzystywanie przez mieszkańców wioski piwnic pałacu oraz krypty pod kaplicą jako składowiska wszelakich śmieci uzupełnia obraz katastrofy jaką spotkał zespół pałacowy w Moczydlnicy Klasztornej po przejęciu miejscowości przez polskie społeczeństwo.
Zabytki w Moczydlnicy Klasztornej
Do rejestru zabytków w Moczydlnicy Klasztornej wpisano kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP (nr rej.: 1770 z 11.07.1966r.), zespół pałacowy, rezydencja opatów lubiąskich: pałac, obecnie ruina (nr rej.: 465/W z 29.11.1980r.), park z XVIII-XIX w. (nr rej.: 466/W z 29.11.1980r.), kaplicę grobową z 2 połowy XIX w. (nr rej.: j.w.). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. zabudowania zespołu pałacowego: oficyna mieszkalna (nr 39), spichlerz, stodoła, chlewnie, dwa budynki bramne.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Moczydlnicy Klasztornej zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące m.in. z Góry, Krzelowa, Wołowa i Wrocławia. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Stadion i dalej DK94 w stronę Legnicy. Z tej ostatniej trasy tuż za Wrocławiem należy skręcić w prawo w lokalną drogę (ul. Wrocławska) prowadzącą przez Krępice, Mrozów, Miękinie i Klękę do Brzegu Dolnego. Z Brzegu Dolnego najlepiej skierować się do Wołowa ulicą Dębową. Wołów należy opuścić ulicą Wiejską, czyli DK338. Za miejscowością Bożeń z DK338 trzeba skręcić w lewo w DK334 prowadzącą do Krzelowa przez Moczydlnicę Klasztorną. Zespół pałacowy znajduje się w centrum miejscowości, na prawo od DK334. Odległość: w jedną stronę z Gliwic nieco ponad 220km, z Wrocławia około 55km. Samochód można zaparkować na poboczu drogi, w pobliżu zabudowań gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2014 r.
