Powiat strzeliński, gmina Strzelin
(nazwa niemiecka: Neobschütz, w latach 1936-1945 Kaltwassertal, Kreis Münsterberg, od 1932r. Kreis Frankenstein)
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1278r. Początkowo Nieszkowice były własnością książęcą. Około 1340r. książę ziębicki Bolko II przekazał wioskę Ottonowi von Borschnitzowi piszącemu się z Praus. Otto von Borschnitz służył zarówno Piastom świdnickim, jak i legnicko-brzeskim, dzięki czemu zebrał znaczne dobra w okolicach Oławy, Strzelina i Ząbkowic. Prawdopodobnie to właśnie on ufundował około połowy XIV w. wieżę mieszkalno – obronną w Nieszkowicach. Po śmierci Ottona zgromadzone przez niego majątki podzielili między sobą jego synowie: Gocze z Praus (będący starostą w Niemczy w 1400r.), Herman z Praus, Konrad, Guncelin (starosta nyski w 1386r.), Heinczke i Nanker. Niestety nie wiemy, który z nich odziedziczył Nieszkowice. Następna wzmianka o właścicielu miejscowości pochodzi z 1476r. W tym czasie majątek należał do Hansa von Warkotsch i jego syna Nicolausa. Prawdopodobnie to oni rozbudowali wieżę mieszkalną, przekształcając ją w dwór obronny. W szesnastym stuleciu Nieszkowice posiadali kolejni przedstawiciele rodziny von Warkotsch: Abraham, Franz (zm.1558r.) i Christoph. Za ich rządów dwór obronny został przebudowany w stylu renesansowym. W rękach rodu von Warkotsch Nieszkowice pozostały do około 1600r. Następnie wioska należała do Walentyna Francke von Giessbacha (ur.1562r., zm.1616r.) i Karla Franka von Giessbacha (wzmiankowanego w 1630r.). Kolejnym właścicielem Nieszkowic został w 1653r. Samuel von Klimkowski. Samuel Klimkowski pojawił się na Śląsku w czasie wojny trzydziestoletniej. W 1621r. służył jako kapitan w armii króla duńskiego Chrystiana IV. W 1628r. przeszedł na służbę cesarską. Zmiana frontu okazała się dla niego bardzo dobrą decyzją. W 1632r. Samuel wraz z braćmi Jerzym i Andrzejem, został nobilitowany, następnie był deputowanym stanów śląskich we Wrocławiu. Po śmierci Samuela von Klimkowskiego w 1676r. właścicielem miejscowości został jego syn Samuel junior (ur.1655r., zm.1718r.). Z małżeństwa z Zofią Eleonorą von Schmid und Linden (ur.1664r., zm.1725r.), posiadał on sześciu synów i jedna córkę. Sylwiusz Fryderyk Klimkowski, drugi pod względem starszeństwa syn Samuela juniora odziedziczył rodowe Nieszkowice. Kolejnym właścicielem miejscowości był August Sylwiusz, syn Sylwiusza Fryderyka. Po śmierci Augusta Sylwiusza Klimkowskiego w 1791r. jego dwaj synowie Fryderyk August Sylwiusz i Sylwiusz Karol Ernest sprzedali wszystkie majątki w okolicach Strzelina, w tym również Nieszkowice. W 1830r. majątek w Nieszkowicach posiadała rodzina von Stosch. Dziesięć lat później dobra nabył król pruski Fryderyk Wilhelm IV. W 1863r. majątek odziedziczyła Zofia orańska (ur.1824r., zm.1897r.), córka księcia Wilhelma orańskiego i Fryderyki Luizy Wilhelminy von Hohenzollern. Według książki adresowej z 1886r. należąca do niej posiadłość w Nieszkowicach liczyła 388ha. Zofia orańska była małżonką księcia Karola Aleksandra von Sachsen-Weimar-Eisenach. Rozległe majątki w skład których wchodziły również Nieszkowice odziedziczył po śmierci księcia Karola w 1901r. ich wnuk, książę Wilhelm Ernest (zm. 1923r.). Ostatnimi właścicielami dóbr w Nieszkowicach byli spadkobiercy księcia Wilhelma Ernesta - córka Zofia i synowie: Karol August, Bernard, oraz Jerzy Wilhelm. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek został znacjonalizowany i przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Dwór przekształcono na mieszkania i biura. W budynku nie przeprowadzano bieżących remontów, co doprowadziło do zawalenia się wschodniego skrzydła rezydencji. Biorąc pod uwagę wygląd wnętrz, prawdopodobnie jeszcze do niedawna zamieszkane było skrzydło zachodnie. Obecnie opuszczony zabytek, niezabezpieczony przed wejściem i dewastacją powoli zmierza do zagłady. Ze względu na własne bezpieczeństwo dwór lepiej oglądać tylko z zewnątrz. Do rezydencji przylegają zabudowania dawnego folwarku oficyny mieszkalne, stajnia z wozownią, stodoły i obory. Pochodzące z XIX w. budynki gospodarcze w dalszym ciągu są użytkowane. Teren wokół nich jest ogrodzony, obowiązuje zakaz wstępu.
Dwór
Renesansowy dwór obronny z XVI w., który wchłonął starsze zabudowania, między innymi pochodzącą z XIV w. wieżę mieszkalną. Uszkodzony w czasie wojny trzydziestoletniej, odbudowany około połowy XVII w. W czasach późniejszych kilkukrotnie przebudowywany: druga ćwierć XVIII w., XIX w., około 1910r. i w latach trzydziestych XX w. Zdewastowany w drugiej połowie dwudziestego stulecia, obecnie w stanie postępującej ruiny. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, zbudowany z trzech prostokątnych skrzydeł rozłożonych wokół wewnętrznego dziedzińca, pierwotnie zamkniętego z czwartej strony ścianą parawanową. Skrzydła częściowo podpiwniczone, dwu- i trzykondygnacyjne, nakryte dachami dwu- i trzyspadowymi z powiekami, wykonanymi z dachówki. W zachodnim narożniku skrzydła północnego znajduje się dawna wieża mieszkalna, do której prowadzi gotycki portal. Elewacje o nieregularnym rozmieszczeniu osi, ozdobione kamiennymi obramowaniami okiennymi, między innymi w skrzydle wschodnim zdwojone okna w pięknych fasciowych obramowaniach. Układ wnętrz jednotraktowy, część pomieszczeń przebudowana. Piwnice nakryte sklepieniami kolebkowymi, w przyziemiu sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. W pomieszczeniach na wyższych kondygnacjach stropy belkowe oraz stropy z dekoracją fasetową. Zachowane barokowe kominki oraz fragmenty dekoracji malarskich. Dwór otaczają relikty fosy, nad którą w XIX w. przerzucono kamienny most.
Zabytki w Nieszkowicach
Do rejestru zabytków w Nieszkowicach wpisano: kościół filialny p.w. św. Jana Kantego (8.04.1966r., nr rej.: 1617) oraz dwór, decyzja zamek, otoczony fosą z mostem (22.12.1987r., nr rej.: 590/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Nieszkowic zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS ze Strzelina, Zarzycy i Ząbkowic Śląskich. Ze względu na problemy ze znalezieniem przesiadki osobom mieszkającym na Górnym Śląsku odradzam ten sposób dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, a następnie DK396 do Strzelina i dalej DK395 w stronę Ziębic. Z tej ostatniej trasy w miejscowości Wąwolnica należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Nieszkowic przez Dankowice. W Nieszkowicach dwór jest z daleka widoczny. Samochód na miejscu trzeba zostawić przed wjazdem na teren dawnego folwarku. Odległość z Gliwic: w jedną stronę około 165 km.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2011 r.
