Powiat lwówecki, gmina Lwówek Śląski
(nazwa niemiecka: Neuland, Kreis Löwenberg)
Po drugiej wojnie światowej miejscowość Neuland nazwano Nowy Ląd. Następnie nazwę zmieniono na Niwnice. W 1965 r. wioskę połączono z sąsiednimi Bartnikami, zachowując nazwę Niwnice.
Początki miejscowości Nowy Ląd i Bartniki sięgają XIII w., a pierwsza wzmianka na ich temat pojawia się w „Księdze uposażenia biskupstwa wrocławskiego” datowanej na przełom trzynastego i czternastego stulecia. W XV w. i pierwszej połowie XVI w. dobra w Nowym Lądzie i Bartnikach należały do rodziny von Redern. Kolejni właściciele majątków pochodzili z rodu von Salza, m.in. Nickel von Salza (zm. 1604 r.). Po wojnie trzydziestoletniej, w drugiej połowie XVII w. dobra w obydwu miejscowościach przeszły w ręce rodu von Nostitz. W pierwszej połowie XIX w. majątki należały do hrabiego Josepha von Nostitz-Rieneck (1825 r.), hrabiego von Lippe-Weißenfels (lata 1833-1838), hrabiego von Nostitz z Soboty (od 1838 do 1841 r.). W 1841 r. od hrabiego von Nostitz posiadłości odkupił Wilhelm von Nassau (w latach 1815-1840 król Zjednoczonych Niderlandów Wilhelm I). W 1843 r. były król Niderlandów zmarł i dobra Nowy Ląd-Bartniki odziedziczył jego młodszy syn książę Niderlandów Fryderyk (1797-1881). W 1883 r. spadkobiercy księcia Fryderyka sprzedali majątki rodzinie von Wietersheim. W 1894 r. Walter von Wietersheim utworzył z nich majorat Neuland. Według książki adresowej z 1905 r. majorat Neuland liczył 2404,5 ha, w tym majątki Bartniki (516 ha) i Nowy Ląd (566,4 ha). W 1912 r. majorat Neuland o powierzchni 2608,45 ha należał w dalszym ciągu do Waltera von Wietersheim. W 1921 r. właścicielem ordynacji był już Alfred von Wietersheim. Posiadłości Bartniki i Nowy Ląd dzierżawił jego krewny Kurt von Wietersheim. Majorat należał do Alfreda von Wietersheim co najmniej do 1937 r., za jego rządów powierzchnia dóbr spadła z 2608,45 ha w 1921 r. do 2241,95 ha w 1930 r. i 1489,76 ha w 1937 r. Po drugiej wojnie światowej majątki rodziny von Wietersheim zostały upaństwowione. Dwór w Bartnikach został zniszczony w 1945 r., a w pałacu w Nowym Lądzie urządzono szkołę podstawową.
Pałac w Nowym Lądzie (Neuland)
W XVII w. rodzina von Nostitz wzniosła w Nowym Lądzie dwór. Rezydencja została przekształcona w XVIII w. na barokowy pałac. Kolejne przebudowy miały miejsce około 1800 i w 1901 roku. Barokowo-klasycystyczny pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem, obecnie przeszklonym, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Do pałacu przylega park krajobrazowy o pow. 9,7 ha. Fasada siedmioosiowa, z głównym wejściem w centralnym trzykondygnacjowym pozornym ryzalicie, zamkniętym trójkątnym szczytem. Wejście poprzedzone filarowym portykiem podtrzymującym taras, ponad którym balkon wsparty na dwóch filarach. Elewacja tylna również siedmioosiowa, z trzyosiową częścią centralną zwieńczoną półkolistym szczytem. Elewacje zachowały podziały ramowe wykonane za pomocą lizen i gzymsów oraz obramowania otworów okiennych i proste nadokienniki. Układ wnętrz dwutraktowy, w części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. Obecnie w pałacu mieści się szkoła podstawowa, budynek można zobaczyć przede wszystkim z zewnątrz.
Bartniki
(nazwa niemiecka: Kunzendorf unterm Walde, Kreis Löwenberg)
Według Krzysztofa Eysymontta pierwszy renesansowy dwór wzniesiono w Bartnikach w latach dwudziestych lub trzydziestych XVI w., a więc w czasie kiedy miejscowość należała jeszcze do rodziny von Redern. Była to niewielka jedno- bądź dwuskrzydłowa rezydencja, zbudowany w obronnym miejscu, na półwyspie stawu. Około 1547 r. za rządów rodziny von Salza dokonano gruntownej przebudowy dworu. Odtąd rezydencja składała się z trzech skrzydeł rozłożonych wokół dziedzińca zamkniętego od zachodu murem kurtynowym. Ostatnia przebudowa miała miejsce w XIX w. Budynek murowany z kamienia, potynkowany, pokryty był dekoracją sgraffitową. Skrzydła dwukondygnacyjne, podpiwniczone, nakrywały niezachowane wielospadowe dachy. Dwór jeszcze w latach trzydziestych XX w. był zamieszkały. Zabytek został zrujnowany podczas tzw. bitwy o Lubań, kiedy to pomiędzy 2 a 5 marca 1945 r. w rejonie Niwnic niemiecka Führer Begleit Division toczyła walki z oddziałami radzieckiej 3 Armii Pancernej Gwardii. W czasach Polski Ludowej dwór nie został odbudowany i powoli niszczał. Zagładzie uległ między innymi niezwykle cenny portal typu fortecznego, istniejący jeszcze w 1975 roku. Do dziś przetrwały przede wszystkim ściany obwodowe. Warto zwrócić uwagę na pozostałości znacznego wykusza oraz pochodzące z XVI w. kamienne obramowania otworów okiennych. Obecnie zrujnowany dwór nie jest w żaden sposób zabezpieczony przed wejściem i dalszymi dewastacjami. Trudno określić jaki jest stan własnościowy obiektu. Wokół dworu resztki fosy, nad którą od północy przerzucono kamienny most. W pobliżu zachowany budynek gospodarczy dawnego folwarku i kościół p.w. św. Jadwigi.
Zabytki w Niwnicach
Do rejestru zabytków w Niwnicach wpisano: kościół filialny p.w. św. Jadwigi (9.01.1986 r., nr rej.: 876/J), cmentarz przykościelny i mur z bramką (8.12.1990 r., nr rej.: 1066/J); zespół pałacowy „Neuland”: pałac (16.03.1993 r., nr rej.: 1128/J), park (12.06.1981 r., nr rej.: 679/J); zespół dworski: ruina dworu (3.04.1980 r., nr rej.: 621/J), budynek gospodarczy, most kamienny, park (16.09.2004 r., nr rej.: 355/A/1-3/04).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Niwnic zapewniają autobusy PKS kursujące z Lwówka Śląskiego. Niestety z Górnego Śląska bardzo trudno dotrzeć do samego Lwówka Śląskiego. Miasto to posiada dobre połączenie kolejowe i autobusowe z Jelenią Górą. Dojazd z Gliwic z przesiadkami we Wrocławiu i Jeleniej Górze zająłby bardzo dużo czasu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w stronę Legnicy do węzła Wilczyce, następnie DK 364 do Lwówka Śląskiego i dalej lokalną drogą (ul. Oświęcimska) przez Radłówkę. Północna część Niwnic to dawny Nowy Ląd, a południowa to dawne Bartniki. Odległość: w jedną stronę około 280 km. Samochód w Bartnikach najlepiej zostawić przy kościele, natomiast w Nowym Lądzie można zaparkować w pobliżu pałacu mieszczącego szkołę podstawową.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.