Powiat oświęcimski, miasto
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsze wzmianki o kasztelanii oświęcimskiej pochodzą z końca XII w., kiedy to została przyłączona do księstwa opolskiego. Prawdopodobnie w tym czasie w miejscu zamku znajdował się gród o drewniano – ziemnych umocnieniach. Gród został zniszczony przez Tatarów w czasie najazdu w 1241 r. W drugiej połowie XIII w. Oświęcim odbudowano i otoczono murami, a na zamkowym wzgórzu wzniesiono basztę – stołp. Zamek został zapewne rozbudowany po 1314 r. odkąd to stał się siedzibą oświęcimskiej linii Piastów. W 1457 r. wraz z całą ziemią oświęcimską został zakupiony przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Odtąd w zamku rezydował kasztelan. Na początku XVI w. zamek uszkodził pożar, warownia została jednak odbudowana. W kolejnych wiekach większość założenia zamkowego zniszczyły następne pożary oraz powodzie . W XIX w. istniała już tylko wieża i południowy budynek zamku. Przebudowy na początku XX w. oraz na przełomie lat 20 i 30 XX w. ostatecznie zmieniły wygląd budynku mieszkalnego. Odtąd jedyną pamiątką po średniowiecznej warowni jest ceglana baszta. W czasie drugiej wojny światowej zamek był siedzibą niemieckich władz okupacyjnych. Po wojnie znajdował się w nim urząd gminy, powiatowa rada narodowe, a następnie urząd miasta. W 2004 r. rozpoczęła się kompletna rewaloryzacja zabytku. Jej wynik można uznać za całkowitą katastrofę. Dawny budynek mieszkalny wygląda jak dopiero co wzniesiony blok, z „pięknie” przeszkloną klatką schodową. Nic tylko pogratulować krakowskiemu konserwatorowi zabytków. Naprawdę w doskonały sposób wykorzystano kilka milionów złotych. W „odrestaurowanym” budynku znajduje się m.in. oświęcimskie centrum kultury. W 2008 r. rozpoczęto renowację najcenniejszego fragmentu zamku, ceglanego stołpu z XIII w. W jej wyniku wieżę podwyższono o około 2,5 m.
Budynki, które przetrwały z zamku do dzisiaj zbudowane są z cegły. Baszta wymurowana z cegieł o układzie wczesnogotyckim, na planie kwadratu, o 3-kondygnacjach, nakryta dachem namiotowym w XX w. Właściwy budynek zamkowy, czworoboczny, lekko łukowo wygięty. Złożony z dwóch części: południowej o układzie cegieł późnogotyckim, prawdopodobnie pochodzącej z odbudowy zamku z pocz. XVI w., podpiwniczonej, pierwotnie dwukondygnacyjnej, podwyższonej w XX w. o trzecią kondygnację z dobudowanym około 1928 r. ryzalitem oraz północnej zbudowanej w latach 1928-1931.
Zabytki w Oświęcimiu
Do rejestru zabytków w Oświęcimiu wpisano między innymi: układ urbanistyczny (11.02.1987 r., nr rej.: A-483); zespół klasztorny dominikanów, ul. Jagiełły 10 (4.09.1989 r., nr rej.: A-644/89); zespół klasztorny serafitek, pl. Kościuszki 8-10 (22.12.1987 r., nr rej.: A-543/87); synagogę, ul. ks. Skarbka 3 (4.08.1997 r., nr rej.: A-725/97); cmentarz rzymsko – katolicki (5.12.1986 r., nr rej.: A-465/86); cmentarz żydowski, przy ul. Dąbrowskiego (18.10.1994 r., nr rej.: A-618/94); zamek (30.04.1934 r., nr rej.: AK-11/Bi/23/Kr/934, 17.11.1972 r., nr rej.: A-390 i 27.02.1978 r., nr rej.: A-279/78); dawny Ratusz, Rynek Główny 14 (6.09.1989 r., nr rej.: A-645/89); dom z oficyną, Rynek Główny 8 (19.06.1991 r., nr rej.: A-665/91); obóz koncentracyjny „Auschwitz-Birkenau” (2.08.1995 r., nr rej.: A-714/95).
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Oświęcimia można teoretycznie dojechać bezpośrednim pociągiem z Katowic, jednak nie jest to łatwe. Co roku znikają kolejne połączenia na tej trasie i obecnie zostało ich zaledwie kilka w ciągu dnia. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać Gliwic DK 44. Trasa ta prowadzi przez Mikołów i Tychy prosto do Oświęcimia. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 50 km. Na miejscu może być kłopot z zaparkowaniem samochodu, zamek znajduje się w centrum miasta w strefie płatnego parkowania, w dni robocze trudno znaleźć wolne miejsca. Obiekt na wzgórzu, nie ma problemu ze znalezienie, widoczny z daleka.
Damian Dąbrowski,
styczeń 2009 r., aktualizacja listopad 2009 r.
