Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Pischkowitz, w latach 1936-1945 Schloßhübel, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Wobec braku informacji źródłowych trudno określić kiedy założono miejscowość. Pierwsza wzmianka o Piszkowicach pochodzi dopiero z 1340 r., w wiosce znajdował się już wtedy kościół i dwór obronny. Przez kilka wieków historia Piszkowic związana była z rodziną von Haugwitz. Na Śląsku pierwszy przedstawiciel tej pochodzącej z Miśni rodziny, Rudiger von Haugwitz (zm. około 1314 r.), pojawił się u boku księcia Bolka świdnickiego w 1289 r. Jego potomkowie właśnie w księstwie świdnickim posiadali największe dobra. Z czasem poszczególne linie rodu uzyskały również rozległe majątki w kolejnych śląskich księstwach. Wnuk Rudigera I, Otto w 1346 r. został właścicielem Piszkowic w ziemi kłodzkiej. Założył on osobną gałąź rodziny znaną jako linia z Piszkowic vel Biskupic. Żonaty z Gertrudą von Pannwitz, pozostawił trzech synów: Tomasza, Dietricha i Jana, którzy odziedziczyli jego posiadłości. Z tej trójki tylko Tomasz (zm. 1390 r.) doczekał się potomstwa. Jeden z jego dwóch synów, Heinl w 1474 r. był kanclerzem margrabiego Jerzego brandenburskiego. Drugi syn Tomasza, Rudiger, znany z dokumentów z lat 1390-1438, z małżeństwa z Elżbietą von Knobelsdorf, miał syna Henryka, występującego w źródłach do 1493 r.. Potomkowie tegoż Henryka posiadali państwo Piszkowice, składające się z Piszkowic Górnych i Dolnych, Ruszowic, części Ścinawki Dolnej, Suszyny, Studzienna i Kamienicy do początku XIX w. Przejściowo Piszkowice Dolne należały do Adama Chrystiana von Ampassek (lata 1629-1670). W 1779 r. Wacław von Haugwitz otrzymał od króla pruskiego Fryderyka II tytuł hrabiego. Kolejnym właścicielem Piszkowic był hrabia Anton von Haugwitz, syn Wacława. Według opisu z 1789 roku wioska liczyła 195 mieszkańców. Do Antona von Haugwitz należały dwa folwarki: Nieder- i Oberhof. W Piszkowicach znajdował się pałac, kościół, szkoła, młyn wodny, 2 gospodarstwa kmieckich i 28 gospodarstw zagrodników oraz chałupników. Po śmierci Antona von Haugwitz (zm.1816r.), jego jedyna córka, żona hrabiego von Hoverden-Plenken za zgodą reszty rodziny w 1819 r. sprzedała dobra Piszkowice baronowi pułkownikowi Friedrichowi Wilhelmowi von Falkenhausen (ur.1781r., zm.1840r.). W 1830r. właścicielem majątku był w dalszym ciągu baron von Falkenhausen. Piszkowice liczyły 269 mieszkańców, w tym 16 ewangelików. Według opisu miejscowości znajdowało się w niej 47 domów, 1 pałac, 2 folwarki (Ober i Niederhof), katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, młyn wodny, browar i gorzelnia. Baron Friedrich Wilhelm von Falkenhausen był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z Benigną z domu von Welczek, pozostawił syna Andreasa Friedricha Gustava (ur.1802r., zm.1881r.), z drugiego małżeństwa z Charlotte, z domu hrabianką von Magnis (ur.1791r., zm.1867r.), miał trzy córki: Luise (ur.1813r., zm.1839r.), Florentine (ur.1816r., zm.1854r.) i Charlotte (ur.1819r., zm.1897r). Po śmierci męża w 1840 roku majątek otrzymała w spadku wdowa po nim Charlotte von Falkenhausen, z domu von Magnis. Jako właścicielka dóbr została wymieniona m.in. w opisie miejscowości z 1845 roku. W tym czasie 48 domostw w Piszkowicach zamieszkiwały 304 osoby, z tego 21 wyznania ewangelickiego. W wiosce był pałac, dwa folwarki, kościół i szkoła katolicka, dwa młyny wodne, browar, gorzelnia. Na folwarkach hodowano m.in. 1200 owiec merynosów.
Pałac w Piszkowicach w połowie XIX w. Grafika.
Źródło: https://polska-org.pl/3265750,foto.html?idEntity=512202 (dostęp: 8.02.2019r.)
Charlotte von Falkenhausen, z domu von Magnis zmarła w 1867 roku. Przez kilka lat trwały sprawy spadkowe. W księdze adresowej z 1872 roku jako właściciele majątku wzmiankowani są spadkobiercy von Falkenhausen. Generalnym pełnomocnikiem był baron von Zedlitz. W 1876 roku dobra należały do rodzeństwa von Zedlitz, otóż córki barona von Falkenhausen wyszły za maż za braci von Zedlitz. W 1886 roku jako jedyny właściciel wymieniony został baron Georg von Zedlitz-Neukirch. Funkcję administratora posiadłości pełnił Pan Theuer. Majątek w Piszkowicach liczył 257ha, w tym 191ha pól uprawnych, 12ha łąk, 46ha lasów, 3ha stawów, 5ha gospodarstwa. Na folwarkach hodowano 26 koni, 100 sztuk bydła rogatego, w tym 58 krów, 700 owiec, 9 świń. Przed 1894 roku włości nabył dr prawa Wolfgang Moriz-Eichborn, przedstawiciel rodziny znany wrocławskich bankierów. W 1894 roku w jego imieniu gospodarstwem zarządzał administrator Georg Heym. Powierzchnia dóbr wynosiła 318ha, w tym 239ha pól uprawnych, 23ha łąk, 46ha lasów, 3ha stawów, 7ha dróg i podwórzy gospodarczych.
Rezydencja na pocztówce z około 1915 roku.
Źródło: https://polska-org.pl/7684469,foto.html?idEntity=512202 (dostęp: 8.02.2019r.)
Pałac w 1922 roku.
Źródło: https://polska-org.pl/3427456,foto.html?idEntity=512202 (dostęp: 8.02.2019r.)
Dr prawa Wolfgang von Eichborn pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1930 roku. W 1930 roku należące do niego dobra rycerskie Piszkowice wraz z folwarkiem Böhmischwinkel miały 384ha powierzchni, w tym 274,5ha pól uprawnych, 9ha łąk, 10ha pastwisk, 72,5ha lasów, 8,3ha ogrodu i parku, 9,7ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwarkami zarządzał inspektor Kurt Schaefer. Pomiędzy 1930 a 1937 rokiem posiadłość zakupił landwirt kapitan Rudolf Salfeld. W 1937 roku był on wraz z bankiem Bkk Schlesische Landesgenossenschaftsbank Raisseisen, filia w Kłodzku współwłaścicielem majątku. Dobra liczyły 367ha, w tym 255ha pól uprawnych, 31ha łąk i pastwisk, 4,5ha stawów, 58ha lasów, 3ha ogrodu, 6,5ha parku, 9ha traktów, podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie działał młyn, gorzelnia, hodowano czarnobiałe bydło nizinne oraz świnie niemieckiej rasy szlachetnej. Opiekę nad folwarkami sprawował inspektor Carl August Herbst. Zatrudniano również asystenta i administratora gorzelni.
Po drugiej wojnie światowej posiadłość została przejęta przez państwo polskie. Zabudowania gospodarcze folwarków i dawny dwór przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, a w pałacu urządzono szkołę. Przez kilkadziesiąt lat jej istnienia budynek był dobrze utrzymywany, problemy zaczęły się po likwidacji szkoły. Gmina nie posiadająca środków na utrzymanie budynku w 1998 r. sprzedała pałac prywatnemu inwestorowi. Niestety nowy właściciel nie tylko nie wyremontował zabytku, ale nawet nie zabezpieczył go przed zniszczeniem. Najnowsze losy tego obiektu nie są mi dokładnie znane, ale z informacji uzyskanych od mieszkańców miejscowości wynika, że kilka lat temu pałac wrócił do gminy i został ponownie sprzedany. W 2010 roku teren wokół zabytku nie był ogrodzony, a zabytku nie zabezpieczono przed wejściem, w rezultacie jego wnętrza zostały zdewastowane, zniknęły drewniane parkiety, balustrady, zawaliły się sufity.
Stan pałacu w lutym 2010 roku
Pałac w kwietniu 2012 roku
W 2013r. kolejny właściciel próbował sprzedać zniszczony pałac. Rezydencja została zabezpieczona przed wejściem, jednak nie przeprowadzono w niej żadnych prac remontowych. Przyszłość przed tym miejscem w dalszym ciągu nie rysowała się dobrze.
Pałac
Pierwszy obronny dwór na wzgórzu w Piszkowicach wzniesiono przed 1340 r. W 1722 r. budynek został przebudowany na barokowy pałac. Ukształtowanie terenu sprawiło, że krótszy bok pałacu stał się elewacją frontową. Rezydencja murowana z cegły, potynkowana, podpiwniczona, wzniesiona na rzucie prostokąta, dwukondygnacjowa, nakryta dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja krótsza od strony kościoła) trzyosiowa, z centralnie usytuowanym głównym wejściem z kamiennym bogato dekorowanym portalem balkonowym. Elewacje budynku zachowały podziały ramowe (lizeny i gzyms wieńczący), okna w uszatych obramowaniach i ozdobne płyciny międzyokienne. Układ wnętrz częściowo przekształcony w wyniku adaptowania pałacu na szkołę, z zachowaniem centralnie położonej sieni, w przedłużeniu której klatka schodowa.
Pałac otacza niewielki park krajobrazowy, z kilkoma piętrami tarasów. Zachowane mury oporowe, schody i bramki. Obok rezydencji urządzony w XIX w. taras widokowy. W pobliżu pałacu znajduje się gotycki kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela. Świątynia otoczona murem, z budynkiem bramnym. W parku pomiędzy kościołem a pałacem znajdują się jeszcze ruiny jakiegoś niedużego budynku.
Aktualizacja luty 2019 roku.
Podczas wizyty w kwietniu 2015 roku pałac w dalszym ciągu był zrujnowany. Położone za nim tarasy zaczęły się rozpadać. Stan zabytku na zdjęciach.
Jakiś czas po naszej wizycie doszło do niezwykłego wydarzenia. Znalazł się nowy inwestor, który odkupił zrujnowaną rezydencję i w ciągu około dwóch lat przeprowadził generalny remont pałacu. Wydawałoby się, że zabytek nie do uratowania w bardzo krótkim czasie odzyskał dawny blask. Jest to również nadzieja dla innych zrujnowanych obiektów, okazuje się że wystarczy odpowiedni właściciel i praktycznie budynek w każdym stanie da się uratować.
Aktualny stan pałacu można śledzić na profilu
https://www.facebook.com/Piszkowice/
Zespół dworski nr 59
Podczas wizyty w Piszkowicach przeważnie uwagę przykuwa znajdujący się na wzgórzu barokowy pałac. Tymczasem na terenie folwarku dolnego (Niderhof) przetrwał, niestety mocno przekształcony, renesansowy dwór. Według rejestru zabytków rezydencję wzniesiono na przełomie XVI i XVII wieku. Dwór przekształcono w 1720 roku. Opisywany wcześniej Dwór górny (pałac) położony był na obronnym wzgórzu, dwór dolny usytuowano nad rzeką Ścinawką. Prawdopodobnie dawniej wykorzystywano przebieg rzeki do celów obronnych, być może rezydencję otaczała fosa i podmokłe tereny zalewowe. Po połączeniu w rękach rodziny von Haugwitz obydwu posiadłości ich właściciele rezydowali w pałacu Oberhof. Dwór dolny zaczął tracić na znaczeniu już w XVIII wieku. W kolejnych stuleciach przebudowano go na budynek mieszkalny pracowników folwarcznych. Obecnie zaniedbany zabytek nadal pełni funkcję mieszkalną. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, z asymetrycznie umieszczonym wydatnym ryzalitem w elewacji północnej, dwukondygnacyjny, z poddaszem nakrytym dachem naczółkowym. Elewacje dworu mocno uproszczone, z wykonanymi w tynku prostymi opaskami wokół otworów okiennych. Miejscami spod odpadających „nowszych” tynków widać oryginalną dekorację sgraffitową oraz kamienne obramienia okien. Rezydencja jest tak mocno zdegradowana, iż należy wątpić by kiedykolwiek powróciła do wyglądu z czasów świetności. Dobrze jeśli nadal będzie zamieszkana, gdyż tylko to gwarantuje jej przetrwanie.
W pobliżu dworu (budynek 59f) znajduje się młyn z 1838r., spichrz z 1839r. oraz budynek zarządcy folwarku o rezydencjonalnym charakterze (nr 59).
Zabytki w Piszkowicach
Do rejestru zabytków w Piszkowicach wpisano kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela (20.09.1983r., nr rej.: 950/WŁ), zespół pałacowy: pałac (18.09.1981r., nr rej.: 839/WŁ), park (5.09.1950r., nr rej.: 250 oraz 31.05.1950r., nr rej.: 178), zespół dworski, obecnie nr 59: dwór (9.03.1995r., nr rej.: 1429/WŁ), spichrz (9.03.1995r., nr rej.: 1430/WŁ), młyn (9.03.1995r., nr rej.: 1431/WŁ). Ponadto w ewidencji zabytków znajdują się w zespole pałacowym: taras ze schodami, pawilon widokowy, pawilon ogrodowy, brama i mur ogrodu, schody do ogrodu, dom czeladny z bramą, obora z częścią mieszkalną, obora, dwie stodoły, zaś w zespole dworskim: dom zarządcy, dom czeladny, stajnia z kuźnią, stodoła ze spichlerzem.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do samych Piszkowic praktycznie nie można dojechać komunikacją publiczną. Do miejscowości dojeżdża tylko jeden autobus PKS z Kłodzka. Dużo lepsze połączenie jest na trasie Bierkowice – Kłodzko. Z Bierkowic do Piszkowic można odbyć krótki spacer (około 1 km). Do samego Kłodzka najlepiej jechać pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądu, a następnie DK 46 do Kłodzka. Z Kłodzka najlepiej wyjechać DK 381 w stronę Nowej Rudy i w Bierkowicach skręcić w lewo w lokalną drogę do Piszkowic. Dawny dwór znajduje się po prawej stronie, tuż za mostem na rzece Ścinawce, pałac położony jest na wzniesieniu na lewo od drogi. Odległość: w jedną stronę około 185km. Samochód można zostawić na poboczu w pobliżu zabudowań gospodarczych dawnego folwarku, lub zaparkować przy kościele, bardzo blisko pałacu.
Damian Dąbrowski,
Październik 2010 r., aktualizacja tekstu i zdjęć październik 2013r., aktualizacja zdjęć kwiecień 2015r., aktualizacja tekstu luty 2019r.