Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Neudeck, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają pierwszej połowy XIII wieku. W 1375r. w Podzamku wzmiankowano wolne sołectwo. W 1388r. wioskę wraz z otaczającymi ją gruntami nabył zakon augustianów z Kłodzka. W posiadaniu zakonników Podzamek pozostał przez prawie dwa stulecia. Dopiero w 1554 roku wioskę od augustianów odkupił Heinrich von Rengern, kanclerz hrabstwa kłodzkiego. W 1572r. właścicielem Podzamku był już Hans von Pannwitz und Mechwitz auf Pogrell, od 1584r. starosta krajowy hrabstwa kłodzkiego i cesarski radca wojenny. Po bezpotomnej śmierci Hansa von Pannwitza, właściciele dóbr zmieniali się często. Majątek w latach 1602-1603 należał nawet do miasta Kłodzka. W 1669r. Podzamek został własnością księżnej Benigny Piccolomini von Aragona, rezydującej w pobliskiej Jaszkowej Górnej. W jej rękach dobra pozostały do 1696 roku kiedy to zadłużone majątki zajął komornik. Podzamek i Jaszkową Górną nabył hrabia Jan E. von Götzen. Kolejnym posiadaczem miejscowości został Jan Franciszek Antoni Bonawentura von Götzen (ur.1693r., zm.1738r.) Prawdopodobnie jego córką była Maria Franciszka von Götzen (ur.1721r., zm.1780r.), żona Franciszka Józefa Filipa Jana hrabiego von Magnis (ur.1727r., zm.1757r.), która w wianie otrzymała część rodzinnych posiadłości, m.in. Bożków i Podzamek. Podzamek w przeciwieństwie do Bożkowa niedługo pozostał w rękach Magnisów. Prawdopodobnie około 1814 roku majątek w Podzamku został przez nich sprzedany. W 1845r. właścicielem posiadłości był von Stockahusen. Przed 1856 rokiem włości zostały włączone w skład dóbr należących do księcia Friedricha Heinricha Albrechta von Hohenzollern (ur.1809r., zm.1872r.), małżonka księżniczki niderlandzkiej Marianny zwanej Orańską. Około 1866r. majątek w Podzamku kupił baron Andreas Friedrich Gustav von Falkenhausen (ur.1802r., zm.1881r.), właściciel posiadłości w Wolanach i Szalejowie Górnym. Po śmierci Andreasa Friedricha Gustava rodzina von Falkenhausen sprzedała dobra Podzamek generałowi Oskarowi Adamowi Juliusowi von Strachwitz (ur.1822r., zm.1893r.). W 1886r. właścicielem posiadłości był syn generała Georg Friedrich Karl Ernst Maria von Strachwitz (ur.1855r., zm.1910r.). Majątek liczył 395ha, w tym 197ha pól uprawnych, 28ha łąk, 5ha stawów, 162ha lasów, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Karl Rösner. W 1909r. powierzchnia dóbr wynosiła 434ha, 210ha pól uprawnych, 31ha łąk, 1ha stawów, 190ha lasów, 2ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwarkiem w imieniu rodziny Strachwitz zajmował się inspektor Güttler. Hrabia Georg von Strachwitz, rotmistrz oraz starszy ziemski, w tym czasie był również właścicielem fideikomisu Psary koło Oławy (Fideikomisbesitzer Hünern, Kreis Ohlau). Otrzymane w spadku po rodzinie Hoverd von Plenkhen Psary stary się siedzibą tej linii Strachwitzów. W tamtejszym pałacu w 1910 roku zmarła hrabia Georg. Po jego śmierci majątek w Podzamku został sprzedany. W 1912r. właścicielem dóbr liczących w dalszym ciągu 434ha był Max Zimmer. Za rządów Zimmera rozpoczął się powolny upadek posiadłości. W 1917 jej powierzchnia wynosiła już tylko 259ha, w tym 210ha pól uprawnych, 31ha łąk, 1ha stawów, 15ha lasów, 2ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1921r. włości nabyli Leopold i Gotthard Büchs. W 1926r. właścicielem dóbr był Leopold Büchs oraz bank Bkk Deutsche Bank Zweigstelle Glatz. Inspektor Käbisch prowadził gospodarstwo liczące 259ha, w tym 170ha pól uprawnych, 15ha łąk, 50ha pastwisk, 1ha stawów, 15ha lasów, 5ha parku i ogrodu, 1ha dróg, 2ha podwórzy gospodarczych. W 1930 r. majątek w Podzamku należał do Rudolfa Seidel z Kłodzka i banku Bkk Bank für Landwirtschaft A.G. Breslau. Przed 1937r. zadłużone dobra zostały rozparcelowane. Właścicielem resztówki (80ha) pozostało Śląskie Towarzystwo Ziemskie (Schlesische Landsgesellschaft, Breslau). Po zakończeniu drugiej wojny światowej pałac w Podzamku przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej rezydencja wykorzystywana była jako dziecięce prewentorium przeciwgruźlicze, szkołę milicyjną, ośrodek kolonijny, Dom Pomocy Społecznej. W 1959r. budynek remontowano. Kolejny, tym razem kapitalny remont, trwał aż dziesięć lat (1983-1993). Obecnie pałac należy do Starostwa Powiatowego w Kłodzku. W zabytku mieści się Dom Pomocy Społecznej dla Mężczyzn Niepełnosprawnych Intelektualnie. Ze względu na sposób użytkowania pałac można zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości. Wyjątkiem jest kaplica, w której w niedziele odbywają się msze święte.
Pałac
Pierwotnie probostwo augustianów z XIV lub XV wieku. Przebudowane na renesansowy dwór przez Heinricha von Rengern. Kolejne przekształcenia budynku miały miejsce po 1696 roku. Obecną formę neogotyckiego pałacu rezydencja uzyskała w wyniku przebudowy z lat 1895-1896. Budynek murowany, potynkowany, trzyskrzydłowy, dwu- i trzykondygnacyjny, nakryty dachami dwuspadowymi. Główne wejście ozdobione renesansowym portalem wykonanym przez kłodzkiego kamieniarza Georga Daniela. Nad pałacem dominuje kwadratowa wieża. Wnętrza o zróżnicowanym układzie (jedno-, dwu- i trzytraktowym). W niektórych pomieszczeniach przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Pałac otacza niewielki park krajobrazowy. Po drugiej stronie drogi (DK46) znajduje się eklektyczne mauzoleum, w których zostali pochowani Oskar von Strachwitz (ur.1822r., zm.1893r.) i jego małżonka Hedwiga Maria Theresia Anna Josepha z domu von Matuschka (ur.1825r., zm.1895r.).
Zabytki w Podzamku
Do rejestru zabytków w Podzamku wpisano zespół pałacowy: pałac (14.12.1964r., nr rej.: 1111) i park (10.09.1960r., nr rej.: 735 oraz 14.09.1981r., nr rej.: 796/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Podzamku zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Kłodzka i Złotego Stoku. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 przez Nysę w stronę Kłodzka. Ostatnia wymieniona trasa prowadzi przez Podzamek. Odległość: z Gliwic w jedną stronę niecałe 180km. Pałac położony jest na prawo od DK46, nieco wcześniej po lewej stronie drogi znajduje się mauzoleum. Samochód można zaparkować w bocznej drodze, przy ogrodzeniu otaczającym Dom Pomocy Społecznej.
Damian Dąbrowski,
Luty 2013 r.
