Powiat namysłowski, gmina Pokój
(nazwa niemiecka: Carlsruhe O.S., Kreis Oppeln)
Rys historyczny i stan obecny:
Tereny na których założono Pokój należały do rodziny książąt von Würrtemberg-Oels od 1688 r. Początkowo w miejscu tym znajdował się tzw. Nowy Folwark, będący częścią dóbr w Krogulnej. W 1748 r. książę Karl Chrystian Erdmann von Würrtemberg-Oels postanowił stworzyć w Pokoju letnią rezydencję. Właśnie ten rok uznaje się za datę założenia miejscowości. W pierwszej fazie powstał rozległy (640 ha) zwierzyniec, na środku którego wzniesiono drewniany zamek otoczony fosą i ostrokołem. Przy zamku zbiegało się osiem alei dzielących symetrycznie obszar całego założenia. Niestety drewniana budowla spłonęła już trzy lata później. W tej sytuacji książę wirtemberski w 1752 r. rozpoczął budowę nowego, tym razem murowanego pałacu. W latach 1752-57 według projektu architekta Schirrmeistra powstało założenie pałacowo-parkowe wzorowane na Karlsruhe w Badenii. W jego centrum znajdował się okrągły plac z pałacem, otoczony kolistą ulicą, od której promieniście odchodziły boczne drogi. Przy placu zbudowano także osiem oficyn, za którymi znajdowały się budynki gospodarcze. Około 1760 r. na południe od rezydencji założono ogród francuski, z czasem (lata 1780-90) powiększony o park angielski. W parku znajdował się zespół stawów i kanałów, ozdabiały go również liczne rzeźby i budowle, spośród których warto wymienić: pałac szwedzki (spłonął 1912 r.), pałac letni (rozebrany około 1930 r.), pałac na Winnej Górze (zrujnowany po 1945 r.), „Świątynię Matyldy” (istnieje do dziś), ruinę salonu wodnego (zawalił się tuż po wybudowaniu, w latach 1776-77), strzelnicę (obecnie ruiny).
Linia książąt wirtemberskich z Oleśnicy wygasła w 1903 r., ze śmiercią księcia Mikołaja von Würrtemberg-Oels. Majątki po niej, w tym również Pokój odziedziczyła dynastia królów wirtemberskich. W jej posiadaniu pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1945 r. znaczna część Pokoju została zniszczona przez wojska radzieckie. Zagładzie uległ pałac i otaczające go oficyny, dzisiaj jedynym śladem po ich istnieniu jest ogromne rondo w centrum miejscowości. Zniszczone zostały również liczne pawilony parkowe i rzeźby, sam park zaniedbywany przez wiele lat w Polsce Ludowej, z czasem zmienił się w las, w którym przeważają rodzime gatunki roślin. Pomimo to jeszcze dzisiaj warto przyjechać do tej miejscowości i pospacerować po parku. Przynajmniej w części zachował się w nim dawny układ ścieżek, można zobaczyć również fragmenty rzeźb i budynków oraz piękny żeliwny odlew „Śpiącego lwa” Teodora Kalidego. Poza tym w miejscowości warto zwrócić uwagę na rokokowy kościół ewangelicki, tzw. kościół Zofii. Zbudowany w latach 1765-75 według projektu Schirrmeistera, murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie centralnym, w kształcie elipsy, z kwadratowymi dobudówkami i wieżą na osi. W pobliżu kościoła cmentarz z zachowanymi dziewiętnastowiecznymi nagrobkami, między innymi książąt wirtemberskich.
Do rejestry zabytków sztuki w Pokoju wpisano między innymi: kościół ewangelicki (6.10.1956 r., nr rej.: 202/56), cmentarz ewangelicko-augsburski przy ul. 1 Maja (23.20.1992 r., nr rej.: 289/92), park (22.01.1985 r. i ponownie 4.03.1993 r., nr rej.: 123/85).
Wygląd pałacu w Pokoju około połowy XIX w. możemy poznać dzięki zachowanej litografii Dunckera.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Pokoju bez problemu można dotrzeć komunikacją publiczną. Do miejscowości dojeżdża kilka autobusów PKS z Opola i kilkanaście z Namysłowa. Dojazd przez Opole zajmuje mniej czasu, proponuję jednak wziąć pod uwagę bardziej czasochłonny wariant wycieczki przez Namysłów, ponieważ w tej ostatniej miejscowości o wiele łatwiej o zgranie przesiadki. Do Namysłowa można dotrzeć pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór, przez Kluczbork. Do Opola najlepiej jechać pociągiem z Gliwic. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Nogawczyce, następnie DK 88 do Strzelec Opolskich i dalej DK 94 do Opola. Z Opola trzeba wyjechać DK 454 w kierunku Namysłowa. Trasa ta prowadzi przez środek Pokoju. Odległość: w jedną stronę około 100 km. Na miejscu samochód najlepiej zaparkować przed jednym ze sklepów w pobliżu ronda w centrum miejscowości. Od ronda do parku można dojść dzięki kilku ścieżkom.
Damian Dąbrowski,
Październik 2010 r.
