Powiat strzeliński, gmina Kondratowice
(nazwa niemiecka: Prauß, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1295r.
Wioska początkowo należała do Andreasa von Praußa, który sprzedał ją braciom Johanowi i Konradowi von Borsnitz. Od 1368r. Prusy posiadała rodzina von Borschnitz. Po śmierci ostatniego przedstawiciela tego rodu – Georga von Borschnitz - w 1668r., przeszły na własność księcia Chrystiana legnicko-brzeskiego. Książę zmarł w 1672r. i zgonie z jego testamentem majątek w Prusach otrzymał baron Wilhelm Wenzel von Lilgenau (zm.1693r.), pełniący funkcję tajnego radcy na dworze w Legnicy. W 1693r. Wilhelm von Lilgenau z dóbr wokół Prus utworzył majorat. Odziedziczyła go jego córka Luiza Wilhelmina (zm. 1738r.). W 1711r. mężem Luizy Wilhelminy von Lilgenau został hrabia Johann Joachim von Zierotin. W posagu otrzymał on majorat Prusy. W posiadaniu rodziny von Zierotin majorat pozostał do 1923r. W 1886r. właścicielem majoratu był hrabia Zdenko von Zierotin. W 1894r. ordynacja licząca 1704ha należała do hrabiego Karla von Zierotin. Karl von Zierotin wzmiankowany był jako właściciel majoratu w księgach adresowych do 1921r. Majątek w Prusach już w XIX w. został wydzierżawiony rodzinie Wittwer. W 1923r. dobra przejął Siedlungs-Landbank w Berlinie. Rok później dwór wraz z posiadłością o powierzchni 200ha nabył Rudolf von Skrbensky. Był on właścicielem rezydencji jeszcze w 1937r. W 1941r. większość majątku należała do firmy Rath, Schoeller und Skene AG. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały znacjonalizowane. Dwór niezagospodarowany powoli zmieniał się w ruinę. Po 1956r. zawaleniu uległ dach oraz stropy, co przyspieszyło proces zniszczenia. Do dziś przetrwały przede wszystkim mury obwodowe i sklepienia piwnic. Obecnie ruiny są własnością prywatną. Zabytek zabezpieczony przed wejściem, można go zobaczyć z zewnątrz.
Do dworu przylega park krajobrazowy z XIX w. Na południe od rezydencji znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku.
Dwór
Rezydencja w Prusach została wzniesiona na sztucznej wyspie otoczonej nawodnioną fosą. Pierwszy renesansowy dwór w tym miejscu został zbudowany w XVI w. Na początku XVII w. Wenzel von Borschnitz ufundował nową rezydencję. Dwór rozbudowano w drugiej połowie siedemnastego stulecia oraz w 1708 i 1718r. Po pożarze z 1772r. rezydencję odbudowano w stylu późnobarokowym. Zabytek doprowadzony do ruiny po 1945 roku. Budynek murowany z kamienia i cegły, składał się z czterech prostokątnych skrzydeł rozłożonych wokół wewnętrznego dziedzińca. Skrzydła były podpiwniczone, dwukondygnacyjne, nakryte dachami czterospadowymi z lukarnami. Fasada jedenastoosiowa z głównym wejściem ozdobionym boniowanym portalem z 1608r., ponad nim tablica fundacyjna z 1778r. Elewacje wielokrotnie przebudowywane, przed druga wojną światową o podziałach ramowych, z lizenami i wydatnym gzymsem między kondygnacjami. Cześć okien w obramowaniach z kluczem, pozostałe z płaskimi opaskami. Obecnie na zniszczonych elewacjach można zauważyć fragmenty starszej dekoracji sgraffitowej. Przetrwały fragmenty kamieniarki: portale w skrzydle południowym, profilowane obramienia okien. Układ wnętrz dwutraktowy, z krużgankiem od strony dziedzińca. Zachowane sklepienia części pomieszczeń, między innymi dwóch sieni przejazdowych.
Zdjęcia prezentujące wnętrza dworu w Prusach
Zabytki w Prusach
Do rejestru zabytków w Prusach wpisano kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (6.04.1983r., nr rej.: 503/W); zespół dworski: ruinę dworu (23.04.1951r., nr rej.: 223), park (31.05.1950r., nr rej.: 191), budynek bramny, rozebrany po 1945r. (24.04.1951r., nr rej.: 224); spichrz z 1 poł. XVIII w., ul. Pocztowa 2 (23.11.1995r., nr rej.: 717/W); ruinę kuźni z 1827r., nr 88 (8.04.1966r., nr rej.: 1634).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Prus zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Karczyna, Strzelina i Wrocławia. Najlepiej wybrać dojazd przez Strzelin, do miasta można dotrzeć pociągiem z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 w stronę Łagiewnik. W Mikoszowie z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Prus przez Karszów. Ruiny dworu w Prusach znajdują się na prawo od drogi do Rakowic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160 km. Na miejscu samochód można zaparkować przy ruinach dworu.
Damian Dąbrowski,
Październik 2011 r.