Powiat lubliniecki, gmina Ciasna, przysiółek sołectwa Molna
(nazwa niemiecka Potoka, w latach 1936-1945 Klinkerwerk, Kreis Lublinitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Na początku XIX wieku dobra Panoszów i Zborowskie wraz z przyległymi folwarkami były własnością Edwarda von Kościelskiego. Być może to za jego czasów przy folwarku w Patoce wzniesiono rezydencję. W 1886 roku właścicielem dóbr rycerskich Panoszów wraz z folwarkiem Patoka był radca Wilhelm Conrad. Majątek w tym czasie liczył 1181ha, w tym 265ha pól uprawnych, 66ha łąk, 25ha pastwisk, 758ha lasów, 27ha stawów, 40ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894 rokiem włości Panoszów z folwarkiem w Patoce przeszły w ręce księcia Hugo von Radolin. Książę wywodził się z polskiego rodu rycerskiego – Radolińskich – jego przodkowie posiadali liczne majątki na terenie Wielkopolski. Pod koniec XVIII w. rodzina uzyskała z rąk króla pruskiego tytuł hrabiowski. Hugo hrabia Radolin-Radoliński w 1888 r. otrzymał tytuł księcia pruskiego i zmienił nazwisko na von Radolin. Mniej więcej w tym samym czasie nabył majątki na Górnym Śląsku, wśród których znalazły się folwarki Panoszów i Patoka. Książę Hugo von Radolin przebudował i powiększył pałac w Patoce. W 1909 roku właścicielem fideikomisu obejmującego majątki Panoszów, Zborowskie i Patoka był hrabia Alfred von Radolin, mieszkający w pałacu w Patoce. Całkowita powierzchnia jego dóbr wynosiła 3483ha, w tym 452ha pól uprawnych, 243ha łąk, 26ha pastwisk, 2563ha lasów, 86ha stawów, 25ha ogrodu, 88ha dróg, podwórzy gospodarczych, nieużytków. Przed 1917 rokiem posiadłości przejęła spółka Herrschaft Ponoschau & Sorowski O.S. G.m.b.H. z Patoki. Jej generalnym pełnomocnikiem był Stanislaus Brelinski. Spółka Herrschaft Ponoschau & Sorowski O.S. G.m.b.H posiadała majątki przynajmniej do 1930 roku. W 1937 roku jako właściciel państwa stanowego (Herrschaft) Hegersfelde (Panoszów) i Ostenwalde (Zborowskie) z Klinkerwerk (Patoka) wzmiankowany był Hermann Reemtsma. Całkowita powierzchnia dóbr wynosiła 3398,9ha, w tym 440,2ha pól uprawnych, 252,9ha łąk, 34,9ha pastwisk, 74,7ha stawów, 2524,5ha lasów, 3,3ha ogrodu, 68,4ha dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej upaństwowiony pałac pełnił przeróżne funkcje. Początkowo umieszczono w nim dom pomocy dla osób starszych, następnie szkołę ogrodniczą. Kolejnym gospodarzem zabytku był ośrodek odwykowy dla narkomanów. Obecnie obiekt znajduje się w rękach prywatnych. Właściciel po przeprowadzeniu remontu elewacji stara się go sprzedać. Pałac otacza niewielki park krajobrazowy.
Pałac
Neobarokowa rezydencja murowana z cegły, potynkowana, wzniesiona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, podpiwniczona, nakryta dachem mansardowym z lukarnami. Fasada siedmioosiowa, poprzedzona podjazdem, z centralnie umieszczonym pozornym ryzalitem z tarasem wspartym na czterech kolumnach. Podobne ryzality na osiach elewacji południowej i zachodniej (tu poprzedzony tarasem). Wszystkie pozorne ryzality zwieńczone półkoliście zamkniętymi naczółkami, ze spływami wolutowymi, w elewacji wschodniej (fasadzie) umieszczono w nim kartusz herbowy. W elewacji południowej niewielki jednoosiowy centralny ryzalit. Elewacje zachowały dawne podziały, przyziemie i naroża budynku są boniowane, okna w prostokątnych opaskach z gzymsami. Układ wnętrz dwutraktowy, częściowo przekształcony, z korytarzem między traktami i centralnie umieszczoną klatką schodową.
Zabytki w Patoce
Do rejestru zabytków w Patoce wpisano zespół pałacowy, XIX/XX w. (nr rej.: 540/92 z 2.07.1992): pałac; park.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną bezpośrednio do Patoki jest mało realny. W Patoce w dni nauki szkolnej zatrzymują się cztery autobusy do Lublińca i jeden do Lubecka. W pozostałe dni brak połączeń komunikacyjnych. W odległości około 2 km znajduje się jednak stacja kolejowa Sieraków Śląski na linii Tarnowskie Góry – Kluczbork. Proponuję więc skorzystać z pociągu relacji Katowice – Kluczbork lub Tarnowskie Góry – Kluczbork (do Tarnowskich Gór można dojechać autobusami KZK GOP, np. z Gliwic linie: 80 i 112, z Katowic: 5 i 820), a ostatni odcinek pokonać na piechotę lub rowerem. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a dalej DK 11 w kierunku Poznania, za Ciasną, należy skręcić w prawo, w lokalną drogę do Panoszowa, zespół parkowo-pałacowy w Patoce znajduje się na prawo od drogi. Odległość: w jedną stronę około 70 km. Na miejscu nie ma parkingu, samochód trzeba zostawić przed ogrodzeniem. Pałac można obejrzeć z zewnątrz.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2009 r.
