Pszenno

Powiat świdnicki, gmina Świdnica

(nazwa niemiecka Weizenrodau, Kreis Schweidnitz)

Zabytki w Pszennie

Do rejestru zabytków w Pszennie został wpisane kościół parafialny p.w. św. Mikołaja (nr rej.: A/1758/1195 z 14.12.1964r.).

Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. liczne zabudowania mieszkalne, dawną szkołę (ul. Szkolna 2), szkołę podstawową (ul. Wrocławska 15), zespół zabudowań cukrowni (ul. Fabryczna 1-9), pałac – dom właściciela cukrowni (ul. Świdnicka) oraz otaczający go park.

Pszenno wzmiankowano w 1307r. jako Weyzenrode. W kolejnych stuleciach wioska należała do kamery miasta Świdnica. W 1830 roku w Pszennie wzmiankowano 74 domy, dziedziczne sołectwo, dobra Lehngut, 566 mieszkańców, w tym 35 katolików, ewangelicką szkołę, kościół, katolicką szkołę, młyn wodny. Według opisu z 1845 roku w Pszennie znajdowało się 68 domów, wolne sołectwo, dobra Lehngut, ewangelicka szkoła, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, młyn wodny, cukrownia, hodowla 335 sztuk bydła, 350 merynosów, 1660 owiec. Wieś liczyła 668 mieszkańców, w tym 58 katolików.

Dziedziczne sołectwo

Majątek sołectwa w 1876 roku należał do Ernsta Bratke. W 1894 roku właścicielem tej posiadłości był Moritz Thomas. Powierzchnia włości wynosiła 114,33ha, w tym 101,28ha pól uprawnych, 8,09ha łąk, 4,16ha lasów, 0,8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Od 1901 roku właścicielem majątków nr 1 i 2 tworzących dziedziczne sołectwo był Walther Tuckermann. W jego rękach posiadłość pozostała przynajmniej do 1930 roku. W tym czasie posiadłość liczyła 133,2ha, w tym 117,5ha pól uprawnych, 9,5ha łąk, 0,1ha stawów, 1,9ha lasów, 0,8ha parku i ogrodu, 1,2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.

Dobra Lehngut nr 4 i 5.

W 1836 roku Friedrich Anton Kopisch wraz z kupcem Martinem Heinrichem Scherzerem nabyli dużą parcelę w Pszennie, na której wybudowali cukrownię. Friedrich Anton Kopisch zmarł w 1868 roku, a zakład przejął jego syn Hermann Kopisch. W 1873 roku wspólniczką w firmie została Luiza, siostra Hermanna. Mimo prowadzonych inwestycji zakład nie nadążał za konkurencją. W 1901 roku w zarządzie spółki byli Alwine Kopisch, z domu Wolff, Hermann Kopisch i jego syn doktor Friedrich Kopisch. W latach 1907-1908 cukrownię zmieniono w rafinerię cukru. W 1912 roku dobra lehngut nr 4 i 5 należały do Friedricha Kopischa. W 1913 roku również rafineria cukru została zamknięta. Zabudowania po cukrowni używano jako magazyny. W 1930 roku właścicielem majątku był dr Fritz Kopisch, major w stanie spoczynku. Powierzchnia włości wynosiła 282,2ha, w tym 254,5ha pól uprawnych, 15,7ha łąk, 2ha pastwisk, 0,4ha stawów, 0,3ha lasu, 2,9ha ogrodu, 6,4ha ogrodu, innych użytków. Doktor Fritz Kopisch zmarł w 1931 roku. Włości otrzymał w spadku doktor Carl Friedrich Kopisch-Obuch. W 1933 roku zabudowania pofabryczne przebudowano na mieszkania. Dawne zabudowania cukrowni Kopischów znajdują się przy ulicy Długiej.

Dobra właścicieli fabryki cukru rodziny Gross

Liczna majątki w Pszennie posiadała rodzina Gross, do której należała także cukrownia. Cukrownię od Frommera w 1867 roku nabył August Gross. W 1894 roku Rudolf Gross był właścicielem dóbr nr 22, 23 i 24 o powierzchni 96,6ha, a Martin Gross zarządzał dobrami nr 21 i 30 o powierzchni 81ha. W 1912 roku majątek Rudolfa Grossa o powierzchni 98ha dzierżawił porucznik Hans Gross. W tym czasie posiadłość Martina Gross liczącą 103,5ha dzierżawił Artur Gross. W 1930 roku dobra nr 17, 23 i 24 należały do Pani Luise Gross, z domu Willner, zapewne wdowy po Rudolfie Grossie. Posiadłość o powierzchni 121,5ha dzierżawił major w stanie spoczynku Hans Gross. Właścicielem włości nr 20, 21 i 30 był Artur Gross. Dobra te liczyły 125ha. W przeciwieństwie do zlikwidowanej cukrowni Kopischów dawny zakład Grossów działa do dnia dzisiejszego. Sama willa Grossów została przebudowana w okresie Polski Ludowej. Przez wiele dekad funkcjonowało w niej przedszkole. W ścianę budynku wmontowano tablicę upamiętniającą rzekome podpisanie w tym miejscu aktu kapitulacji Wrocławia.

Rezydencja rodziny Gross