Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Gross Peterwitz, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Piotrowicach
Do rejestru zabytków w Piotrowicach zostały wpisane: kościół par. p.w. św. Katarzyny (nr rej.: A/1165/1663 z 07.05.1966r.), dawny kościół ewangelicki (nr rej.: A/1166/657/W z 18.09.1991r.), zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem (nr rej.: A/3773/688/1-3/W z 26.07.1993): ruina oranżerii i dom ogrodnika, zespół folwarczny oraz park pałacowy z grobowcem i obeliskiem.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz ewangelicki, kolejną kaplicę grobową hrabiów zu Limburg-Stirum, zabudowania zespołu folwarcznego: dom zarządcy dóbr (nr 57), trzy oficyny (nr 53-55), oficynę mieszkalną obecnie zespół szkolno-przedszkolny (nr 31), dawny browar (nr 64), dom leśniczego (nr 65), stajnię, owczarnię, spichlerz, trzy stodoły, wozownię, powozownię, mur ogrodzeniowy, portiernię z wieżą i krenelażem, dawną stajnię koni wyjazdowych (nr 56), oborę-kuźnię, oborę opasów wołowych, bramę północną, bramę południową, cmentarz rodowy, grobowiec w kształcie piramidy, obelisk upamiętniający dzieje dóbr.
Miejscowość wzmiankowano w 1221 roku jako Goiez cum Petres, w 1298r. jako Peterwicz, a w 1360 roku pod nazwą Petirwicz. W XIV wieku majątek w Piotrowicach należał do rodu von Haugwitz. Pod koniec piętnastego stulecie w posiadłości wzmiankowano braci Hansa i Nickela Bede. Około 1500 roku wieś znajdowała się w rękach Albrechta von Schindel z Drogomiłowic, a w latach 1521-1537 jego spadkobiercy Heinricha. W 1537 roku włości należały do Wentzla von Haugwitz i Bernarda von Schindel. Kolejnymi właścicielami piotrowickich dóbr byli: w 1546r. Conrad Nimitz von Silvitz z Żelowic, w 1557r. Bernharda von Stosch. W latach 1562-1696 włości należały do członków rodu von Nimitz. W miejscowym kościele przetrwały do dziś płyty nagrobne przedstawicieli tej rodziny, m.in. Christopha von Nimitz auf Gross-Peterwitz (zm.1597r.), Conrada von Nimitz auf Gross-Peterwitz (zm. po 1600r.), Friedricha von Nimitz auf Gross-Peterwitz (zm.1615r.). Ostatni przedstawiciel rodu Hans Christian von Nimitz sprzedał posiadłość w 1696 roku Hansowi Ernstowi baronowi von Pein und Wechmar (ur.1641r., zm.1705r.), radcy dworu cesarskiego i gubernatorowi księstwa wrocławskiego. Następnie dobra otrzymał w spadku Ludolf Josef von Pein und Wechmar, syn Hansa Ernsta. Kolejnymi właścicielami dóbr w XVIII wieku byli: od 1720r. Heinrich Wilhelm hrabia von Welczek (ur.1665r., zm.1739r.), w 1747r. Maximilian hrabia von Lamberg, w 1756r. Leopold hrabia von Lamberg, w 1765r. baron von Langenthal, w 1780r. Friedrich Wilhelm hrabia von Zandrasky, w 1785r. Gottlob Sigismund hrabia von Zedlitz, w 1788r. Theresa von Rottenberg, przed 1792r. Carl baron von Stillfried und Rattonitz z Nowej Rudy. W 1795 roku majątek pozostawał w rękach barona von Stillfried. W tym czasie w Piotrowicach znajdował się pański pałac, folwark, ewangelicki i katolicki kościół, dwa probostwa, 2 szkoły, młyn wodny. W wiosce w 73 domostwach mieszkało 495 osób. Około 1797 roku dobra należały do Heinricha Ludwiga hrabiego von Königsdorf, a następnie do jego spadkobierców. W 1830 roku właścicielem majątku był Carl Anton Gotthardt von Wallenberg (ur.1773r., zm.1842r.), żonaty z Julie Florentine z domu von Pachally (ur.1785r., zm.1841r.). W Piotrowicach wzmiankowano 108 domów, pałac, folwark, 852 mieszkańców, w tym 288 katolików, ewangelicki kościół i szkołę, katolicki kościół i szkołę, browar, gorzelnię, kopalnię torfu oraz 2 młyny wodne. W 1842 roku dobra odziedziczył starszy ziemski Carl Gotthardt Gideon Ducius von Wallenberg (ur.1817r., zm.1869r.), syn Carla Antona i Julie Florentine. W 1845 roku w Piotrowicach znajdowało się 109 domów, pałac i folwark, ewangelicki kościół i szkoła, katolicki kościół i szkoła, browar, gorzelnia, 2 młyny wodne, 2 dominialne kopalnie torfu oraz hodowla owiec merynosów. Miejscowość liczyła 904 mieszkańców, w tym 303 katolików. W 1850 roku posiadłość nabył dr prawa Friedrich Adrian hrabia zu Limburg-Stirum (ur.1804r., zm.1874r.), radca i szambelan królestwa Niderlandów. W 1874 roku włości otrzymał w spadku jego syn Friedrich Wilhelm hrabia zu Limburg-Stirum (ur.1835r., zm.1912r.). Poza folwarkiem w skład majątku wchodziła cukrownia, browar i młyn wodny. W 1894 roku dobra tajnego radcy Friedrich hrabia zu Limburg-Stirum obejmujące również pobliskie Kozłowo liczyły 472ha, w tym 310ha pól uprawnych, 52ha łąk, 94ha lasów, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Kolejnym właścicielem włości został Richard Heinrich Kurt hrabia von Limburg-Stirum (ur.1874r., zm.1931r.), średni syn Friedricha Wilhelma. Studiował on na Uniwersytecie w Bonn i we Wrocławiu, pełnił funkcje w administracji. W latach 1912-1917 był starostą powiatu lwóweckiego, a w latach 1917-1920 powiatu średzkiego. Z małżeństwa z Gertrud Beate Edit z odmu von Bodenhausen (ur.1888r., zm.1961r.) doczekał się trzech córek. W 1931 roku majątek w spadku otrzymała wdowa. Według księgi adresowej z 1937 roku posiadłość pozostawała w rękach Pani Edit hrabiny zu Limburg-Stirum, z domu baronówny von Bodenhausen. Powierzchnia dóbr wynosiła 443,5ha, w tym 270ha pól uprawnych, 43,5ha łąk, 112,5ha lasów, 1,5ha ogrodu, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Piotrowicach w połowie XVIII wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9739001,foto.html?idEntity=5011245 (dostęp: 13.07.2022r.)
Początki rezydencji sięgały pierwszej połowy XVII wieku. Pałac został przebudowany i powiększony w kolejnym stuleciu. W XIX wieku siedzibę po raz kolejny przekształcono, tym razem w stylu neogotyckim. Powstał rozległy kompleks złożony z korpusu i dwóch skrzydeł oraz kwadratowej wieży. Część elewacji pałacu ozdabiało boniowanie, między kondygnacjami znajdował się gzyms kordonowy, okna miały proste obramowania. Na osi budynku umieszczono portyk kolumnowy podtrzymujący werandę. Wieżę wieńczył krenelaż. Pałac po przekształceniach z XIX wieku był budowlą ogromną, ale pozbawioną wdzięku, zapowiedzią przebudów z czasów Polski Ludowej. Dużo atrakcyjniej rezydencja wyglądała w czasach wykonania rysunku przez Friedricha Wernera w połowie XVIII wieku.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/676108,foto.html?idEntity=5011245 (dostęp: 13.07.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5389408,foto.html?idEntity=5011245 (dostęp: 13.07.2022r.)
Po 1945 roku na bazie majątku w Piotrowicach urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Na wykorzystanie tak dużego obiektu jakim był pałac zabrakło pomysłu. Nie brakowało za to chętnych na materiał z budynku. Rezydencję od początku Polski Ludowej rozkradano i dewastowano. Resztki doprowadzonego do ruiny pałacu rozebrano w 1974 roku. Teren po budynku splantowano, a w jego miejscu wzniesiono garaże i komórki.
Miejsce po pałacu, bramy, oranżeria, park i grobowiec w kształcie piramidy
Z dawnego kompleksu pałacowo-parkowego pozostało założenie parkowe oraz liczne zabudowania gospodarcze i mieszkalne, w tym neobarokowy dom zarządcy. Wśród zachowanych budowli warto zwrócić uwagę na dwie barokowe bramy, neogotycki budynek bramny, zrujnowaną klasycystyczną oranżerię, klasycystyczny obelisk. Ogromy zespół budynków gospodarczych do niedawna użytkowany, obecnie straszy pustką. Zapewne już wkrótce obiekty te podzielą losy pałacu i znikną z krajobrazu Piotrowic. Park, pierwotnie barokowy ogród, był kilkukrotnie przekształcany. Ostatecznie stworzono założenie krajobrazowe ze stawami, łąką, promenadami. Na wschodnim krańcu zaniedbanego parku znajduje się wyjątkowa kaplica grobowa hrabiów zu Limburg-Stirum. Zbudowana około 1887 roku budowla ma kształt piramidy do wnętrza której prowadzi klasycystyczny portal. Co ciekawe nieco bardziej na wschód na terenie parafialnego cmentarza znajduje się druga kaplica. W neoklasycystycznej kaplicy wzniesionej około 1925 roku pochowano jedynie Paulę zu Limburg-Stirum z domu von Meyerinck (ur.1844r., zm.1924r.), żonę Friedricha Wilhelma. W parku w Piotrowicach jest jeszcze jedno miejsce pamięci. To głaz z nazwiskami trzech synów Günthera von Tschirschky und Bögendorff i Johanny Amalie Nanny (ur.1866r., zm.1944r.), córki Friedricha Wilhelma hrabiego zu Limburg-Stirum oraz wspomnianej Pauli z domu von Meyerinck. Wszyscy trzej polegli w walkach w czasie I wojny światowej.
Folwark i kościół w Piotrowicach
Piotrowice położone są około 20 kilometrów na południe od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta drogą wojewódzką 346 w kierunku Wrocławia do Świdnicy Polskiej i dalej lokalną drogą przez Samsonowice. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się we wschodniej części Piotrowic, pomiędzy ulicami Parkową a Główną. Miejsce w którym znajdował się rozebrany pałac – dokładna lokalizacja:
51.03434993683701, 16.68514208548082
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2022r.