Powiat trzebnicki, gmina Trzebnica
(nazwa niemiecka: Raschen, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów miejscowości sięgają przełomu XII i XIII wieku. Po raz pierwszy Raszów występuje w dokumencie z 1203 roku pod nazwą Rassouo. Kolejna wzmianka o wiosce pochodzi z 1348 roku. Trzy lata później właścicielem Raszowa byli Nikolaus i Jacob von Rassow. Następnie miejscowość przeszła na własność klasztoru cysterek z Trzebnicy. Raszów należał do zakonnic przez następne kilkaset lat. W 1785 roku w wiosce znajdował się folwark, 14 gospodarstw zagrodniczych i wiatrak. Raszów zamieszkiwało 106 osób. Majątek w Raszowie trzebnickie cysterki utraciły w wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku. W 1830 roku włości wchodziły w skład królewskiej domeny i podlegały pod urząd w Trzebnicy (Königl. Domain.-Pacht-A.). W tym czasie w Raszowie wzmiankowano pałac, folwark, 16 domów i wiatrak. Miejscowość liczyła 108 mieszkańców, w tym 10 ewangelików. Katolicy i ewangelicy należeli do kościołów w Trzebnicy. W 1845 roku posiadłość w Raszowie w dalszym ciągu była własnością królewską. W miejscowości znajdował się pałac, folwark, 18 domów i wiatrak. Na folwarku hodowano m.in. 863 sztuki owiec merynosów. Raszów zamieszkiwało 165 osób, w tym 40 wyznania ewangelickiego. Przynależność parafialna od 1830 roku nie uległa zmianie. W drugiej połowie XIX wieku dobra królewskie zostały rozparcelowane. Główna część majątku przed 1872 rokiem przeszła w ręce Gustava Näthera. Pozostał on właścicielem posiadłości w Raszowie przynajmniej do 1886 roku. W 1886 roku włości Gustava Näthera liczyły 162ha, w tym 146ha pól uprawnych, 6ha łąk, 10ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 17 koni, 77 sztuk bydła, w tym 38 krów, 390 owiec. W 1894 roku właścicielem posiadłości był już porucznik Erich Burgund. Dzierżawił ją od niego porucznik Thamm. Kapitan Erich Burgund po raz ostatni jako właściciel majątku został wymieniony w książce adresowej z 1905 roku. W tym czasie powierzchnia dóbr w Raszowie wynosiła 183ha, w tym 156ha pól uprawnych, 13ha łąk, 5ha ogrodu, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark prowadził inspektor Oswald Labitzky. Przed 1909 rokiem włości nabył Alexander Hoffmann. Przebywał on w Raszowie bardzo krótko. W 1912 roku majątek należał już do rotmistrza Gottharda Schaube. W 1917 roku posiadłość liczyła 204ha, w tym 178,5ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 1ha pastwisk i stawów, 3ha parku i ogrodu, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwarkiem opiekował się inspektor Neumann. Gospodarstwo specjalizowało się w uprawie buraków cukrowych i pszenicy oraz hodowli bydła mlecznego. Gotthard Schaube, awansowany z czasem do stopnia majora, pozostał właścicielem posiadłości co najmniej do 1937 roku. W 1937 roku powierzchnia majątku wynosiła 195,5ha, w tym 170ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 1ha pastwisk i stawów, 3ha parku i ogrodu, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie koncentrowano się na hodowli czarnobiałego bydła nizinnego. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Pałac był cały czas użytkowany, jako wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Rezydencja w Raszowie najprawdopodobniej została wybudowana w latach dwudziestych XIX wieku jako siedziba zarządcy folwarku, wchodzącego w tym czasie w skład królewskiej domeny. Pałac wzmiankowano już w źródle z 1830 roku. Nie było natomiast o nim informacji w opisie miejscowości z 1785 roku. Siedziba w Raszowie była przebudowywana pomiędzy 1905 a 1910 rokiem. Neobarokowy pałac jest budynkiem murowanym z cegły, potynkowanym, założonym na planie prostokąta, dwukondygnacyjnym, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem łamanym ze szczytami i powiekami. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. W ryzalicie mieści się główne wejście do budynku poprzedzone niewielkim gankiem. Elewacja ogrodowa (północna) pięcioosiowa, również z centralnym ryzalitem. W elewacji bocznej wschodniej dobudówka, obecnie częściowo użytkowana jako garaż. Elewacje pałacu mocno zdegradowane, zachowały resztki ozdobnych detali architektonicznych. Przyziemie pokrywało boniowanie, narożniki budynku akcentowały pilastry, podziały za pomocą lizen i pilastrów zastosowano również w ryzalitach. Część okien jest prostokątna, część zamknięta półkoliście. Wokół otworów okiennych proste obramienia, niektóre z kluczem. Nad oknami drugiej kondygnacji ozdobne nadokienniki. Elewacje ożywiały również girlandy i festony. Pałac otacza dawny park, w którym przeważa drzewostan liściasty. Na północ od parku znajduje się dziedziniec dawnego folwarku otoczony zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi.
Zabytki w Raszowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Raszowie. W ewidencji zabytków znajduje się m.in. zespół pałacowy: pałac (nr 20), pawilon pałacowy, dwie oficyny pałacowe (nr 16), budynek mieszkalny i trafostacja (nr 18), oficyna mieszkalno-gospodarcza (nr 19), dwa budynki gospodarcze (przy nr 18), dwie stodoły (przy nr 19), brama wjazdowa i park pałacowy.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Raszowa zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Głuchowa Górnego i Trzebnicy. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej drogą S8 w stronę Oleśnicy. Z tej ostatniej trasy należy zjechać do miejscowości Łozina. Dalej najlepiej jechać przez Skarszyn i Głuchów Górny w kierunku Trzebnicy. Przed miastem trzeba skręcić w lewo w drogę do Raszowa. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 210km, z Wrocławia około 30km. Zespół pałacowy znajduje się na południowym krańcu Raszowa. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
