Powiat Sosnowiec, dzielnica miasta Sosnowiec
Informacje ogólne:
Obszary na których utworzono miasto w średniowieczu wchodziły w skład ziemi siewierskiej do 1443 r. należącej do Piastów Śląskich. Następnie do drugiej połowy XX w. tereny te nie były związane ze Śląskiem. W wyniku kolejnych podziałów administracyjnych Sosnowiec wraz z częścią Górnego Śląska wszedł w skład województwa śląskiego, później katowickiego i od 1999 r. ponownie śląskiego.
Miasto Sosnowiec zostało utworzone dopiero w 1902 r. na mocy ukazu cara Mikołaja II. Miejscowość obejmowała między innymi obszar majątków Gzichów i Sielce, a także Stary Sosnowiec, Pogoń, Ostrą Górkę, Kolonię Radocha i osadę Blumentala. Z czasem Sosnowiec powiększano przyłączając do niego kolejne dzielnice: Konstantynów, Pekin, Środulę, Milowice, Dębową Górę, Modrzejów, Zagórze, Niwkę, Kazimierz Górniczy, Porąbkę, Klimontów, Maczki. Spośród miejscowości które weszły w skład miasta najstarszą jest Zagórze, wzmiankowane po raz pierwszy w 1228 r.
Wśród zabytków Sosnowca do naszych czasów zachowały się między innymi zamek i pięć pałaców. Spośród nich jedynie zamek w Sielcu i pałac (dwór) w Zagórzu były siedzibami właścicieli majątków szlacheckich. Pozostałe sosnowieckie rezydencje należały do dwóch rodzin fabrykantów Dietlów i Schönów.
Sosnowiec Środula
Pałac wzniesiony przez Ernsta Schöna pod koniec XIX w. (według różnych źródeł ukończony w 1885 r. bądź w 1897 r.). W rękach rodziny Schönów pozostał do 1945 r. Po drugiej wojnie światowej wielokrotnie przebudowywany. Początkowo przeznaczony na mieszkania i przedszkole, następnie w latach 80-tych zaadaptowany na muzeum. Obecnie w dalszym ciągu pełni funkcje muzealne, dzięki czemu można zobaczyć również część pałacowych wnętrz.
Neobarokowy budynek murowany z cegły i kamienia, potynkowany, zbudowany na planie zbliżonym do kwadratu, z trzema narożnymi wieżami, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem wielopłaszczyznowym z lukarnami. W wyniku znacznej przebudowy w drugiej połowie XX w. zmieniono między innymi układ elewacji – jedną z elewacji bocznych przekształcono w fasadę. Obecną elewację frontową flankują dwie okrągłe wieże częściowo wtopione w korpus budynku. Główne wejście poprzedza kolumnowy portyk podtrzymujący balkon. Przy dawnej elewacji ogrodowej (obecnie bocznej) rozległy taras ze schodami prowadzącymi do parku. Elewacje bogato ozdobione neobarokowym detalem architektonicznym: pilastrami, płycinami międzyokiennymi, nadokiennikami. Układ wnętrz częściowo przekształcony, z centralnym hallem, będącym swego rodzaju dziedzińcem wewnętrznym, nakrytym przeszklonym dachem. Zachowana bogata dekoracja sztukatorska dawnej sieni oraz reprezentacyjna klatka schodowa z pięknymi witrażami. Większość pomieszczeń przekształcona w pozbawione ozdób, typowe sale muzealne.
Adres: ul. Chemiczna 12.
Sosnowiec Środula
Tzw. „Mały” pałac, określany również jako pałac Wilhelma. Budynek wzniesiony około 1900 r. przez rodzinę Schönów. Usytuowany w parku na Środuli w odległości około 100m od „dużego” pałacu, pełnił funkcje mieszkalne, zapewne w nim znajdowały się również pokoje dla gości. Projekt budynku przypisuje się znanemu architektowi Józefowi Pomian-Pomianowskiemu.
Niewielki neobarokowy pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, z parterową dobudówką przy jednej z bocznych elewacji, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada siedmioosiowa z centralnym parterowym gankiem mieszczącym główne wejście, ponad nim przerwany naczółek z pustym kartuszem herbowym. Na osi elewacji ogrodowej ganek podtrzymujący balkon. Elewacje o podziałach ramowych, wykonanych za pomocą boniowanych pilastrów. Okna w prostokątnych obramowaniach, większość z prostymi nadokiennikami, nad niektórymi trójkątne nadokienniki.
Po drugiej wojnie światowej w budynku przez wiele lat mieściło się przedszkole, w związku z takim wykorzystaniem układ wnętrz pałacu został zapewne przekształcony. W ostatnich latach obiekt stał nieużytkowany, chociaż od jakiegoś czasu jest już własnością prywatną (prawdopodobnie od 2009 r.). 23 czerwca 2010 r. prawdopodobnie w wyniku podpalenia pałac spłonął. Od tego czasu do dziś budynek został odgruzowany, trwają przy nim pewne prace remontowe.
Adres: ul. Chemiczna 12.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dzięki autobusom i tramwajom KZK GOP Sosnowiec posiada bardzo dobre połączenie komunikacyjne z wieloma miastami województwa śląskiego, m.in.: Katowicami, Dąbrową Górniczą, Będzinem. Do Sosnowca można również bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic, Zabrza lub Rudy Śląskiej. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Krakowa do węzła Murckowskiego w Katowicach, a następnie trasą S86 w kierunku Warszawy. By dotrzeć do centrum Sosnowca z tej ostatniej drogi najlepiej skręcić w ul. Piłsudskiego. W mieście samochód najlepiej zostawić na parkingu i poruszać się pieszo lub korzystać z dobrze rozwiniętej sieci komunikacji publicznej. Dokładne lokalizacje zabytków podano w ich opisie.