Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Strehlitz, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Strzelcach
Do rejestru zabytków w Strzelcach zostały wpisane:
- kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych, 1 połowa XIV w., XVII w., nr rej.: A/1770/1044 z 24.01.1964r.
- park pałacowy, XVIII-XIX w., nr rej.: A/4743/1327/WŁ z 20.03.1991r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. trzy dawne oficyny dworskie (nr 3). Sam pałac nie został wpisany zarówno do rejestru jak i ewidencji, co zapewne ułatwiło przeprowadzenie przebudowy budynku w II połowie XX wieku.
Miejscowość wzmiankowano w 1193 roku jako Strelze, a w 1242r. pod nazwą deutsch Recht. Pierwszym znanym właścicielem Strzelec był Tamme von Seidliz zwany Lazan. Następnie w 1405 roku Heinrich Wilkau i Bernhard Wiltperger sprzedali wieś klasztorowi z Wrocławia. Według opisu wioski z 1785 roku w dalszym ciągu stanowiła ona własność zakonu. W Strzelcach znajdował się katolicki kościół, plebania, szkoła, dobra Lehnguth, młyn wodny, 15 gospodarstw kmiecych, 11 zagrodniczych i 13 chałupniczych. Wieś liczyła 339 mieszkańców. W 1810 roku dobra kościelne w Królestwie Prus zostały sekularyzowane, co oznaczało że również majątek w Strzelcach został włączony w skład domeny królewskiej. W 1830 roku w wiosce wzmiankowano posiadłość państwową, 66 domów, wolne sołectwo, dobra Lehngut, katolicki kościół, katolicką szkołę, browar i gorzelnię. W 1845 roku majątek królewski w Strzelcach podlegał pod urząd domeny w Świdnicy. Ponadto w wiosce znajdowały się 72 domy, wolne sołectwo, dobra Lehngut, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, młyn wodny, browar, gorzelnia, hodowla 1550 owiec. Strzelce zamieszkiwało 636 osób, w tym 103 wyznania ewangelickiego. W drugiej połowie XIX wieku dobra domeny królewskiej w Strzelcach zostały rozparcelowane.
Majątek Lehngut
Posiadłość od 1890 roku należała do rotmistrza w stanie spoczynku Adolfa von Philipsborn. Majątek liczył 101,6ha, w tym 89ha pól uprawnych, 5,5ha łąk, 2,5ha lasów, 4,6ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W kolejnych dekadach Adolf von Philipsborn powiększał włości dokupując kolejne majątki w wiosce (nr 3 i 4). Ostatecznie około 1912 roku jego dobra w Strzelcach liczyły 208,5ha. Przed 1917 rokiem posiadłość odziedziczyła baronówna Dorothea von Philipsborn. Folwark w jej imieniu prowadził najpierw administrator Fischer (1917r.), a następnie inspektorzy Hermann Daniels (1926, 1930r.) i dr Hans Breidert (1937r.). W 1937 roku majątek Dorothea von Philipsborn miał powierzchnię 219ha, w tym 170ha pól uprawnych, 11ha łąk, 16ha pastwisk, 0,5ha stawów, 7,5ha lasu, 2ha parku, 3ha ogrodu, 1,5ha łoziny, 7,5ha dróg, podwozy gospodarczych i innych użytków.
Rezydencja właścicieli dóbr Lehngut na widokówkach z I połowy XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3898674,foto.html?idEntity=506105 (dostęp: 29.02.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/822936,foto.html?idEntity=506105 (dostęp 29.02.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/882873,foto.html?idEntity=506105 (dostęp 29.02.2020r.)
Po 1945 roku dobra Lehngut w Strzelcach przejęło państwo polskie. W dawnej rezydencji postanowiono urządzić szkołę podstawową. Dokonano znaczącej przebudowy budynku. W fasadzie zlikwidowano główne wejście do pałacu, ganek oraz ryzalit pozorny zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Obecnie ocieplone elewacje pozbawione są wszystkich gzymsów i cech stylowych. Do pałacu dostawiono salę gimnastyczną połączoną z korpusem budynku za pomocą parterowego łącznika. Na północ od rezydencji rozciąga się dawny park, na terenie którego urządzono boisko szkolne. Z kolei od południa pałac graniczy z dziedzińcem pofolwarcznym, z dwóch stron zamkniętym przez budynki gospodarcze.
Innym ważnym majątkiem w Strzelcach było wolne sołectwo (nr 31). W 1876 roku sołectwo należało do Hugo Gustava Adolfa Klose. Przed 1886 rokiem otrzymała je w spadku wdowa po nim Pani Agnes Klose. Majątek liczył 141ha powierzchni. Na początku XX wieku właścicielem sołectwa został Alexander Fischer. Pod jego zarządem powierzchnia majątku spadła z 141ha do 113,4ha. Od 1914 roku do przynajmniej 1937 roku sołectwo posiadał Paul Seidel. W 1937 roku majątek miał powierzchnię 112,14ha powierzchni, w tym 96,39ha pól uprawnych, 8,5ha łąk, 2,25ha lasu, 1ha ogrodu, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Strzelce położone są około 16 kilometrów na północny-wschód od Świdnicy. Wioska leży w sąsiedztwie drogi krajowej nr 35, która zapewnia do niej najkrótszy dojazd z miasta powiatowego. Dawna posiadłość z parkiem i folwarkiem znajduje się na zachodnim krańcu Strzelec, przy czym park przylega bezpośrednio do wspomnianej DK35.
Damian Dąbrowski,
Luty 2020r.