Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Meesendorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Sikorzycach
Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden obiekt w Sikorzycach.
W ewidencji zabytków uwzględniono układ ruralistyczny miejscowości, mauzoleum Franza von Waldersee (w lesie na północny-zachód od wsi), zespół folwarczny z parkiem (oficyna mieszkalna nr 11, oficyna mieszkalna nr 12, obora, spichlerz, park dworski).
Miejscowość wzmiankowano w 1329 roku jako Sikorschitz, w 1349 roku jako Czichorschitz oraz Meisendorff, od 1370 roku pod nazwą Meysendorf. W 1329 roku właścicielem dóbr Sikorzyce i Budzoszów był Pater Synesel. Następnie majątek należał do rodzin von Lubusch i Dlugosch, których przedstawicieli wzmiankowano w miejscowości w XIV i XV wieku. W 1678 roku dobra nabył Christian Hoffmann von Hoffmannswaldau (ur.1616r., zm.1679r.). Nowy właściciel Sikorzyc był ważną osobą publiczną. Pełnił m.in. funkcje prezesa rady miejskiej Wrocławia i starosty wrocławskiego. Studiował w Lejdzie, Utrechcie i Amsterdamie. Odbywał liczne podróże nie tylko po Niderlandach, ale i Anglii, Francji, Włoszech oraz krajach niemieckich. Być może to Christian Hoffmann zaplanował przebudowę renesansowego dworu w Sikorzycach i założenie barokowego ogrodu. Bardziej prawdopodobne, że twórcą założenia był jego syn i dziedzic Johann Christian Hoffmann von Hoffmanswaldau zarządzający majątkiem w latach 1679-1724. W 1727 roku dobra nabył Johann Theodor von Arnold (ur.1705r., zm.1758r.). Rodzina von Arnold bardzo dobrze radziła sobie w niespokojnych czasach XVIII wieku na Śląsku. Początkowo jej członkowie stawiali na obóz cesarski. Johann Theodor studiował w Lipsku. W 1728 roku otrzymał godność rycerza królestwa czeskiego, był również radcą na dworze elektora Saksonii i króla Polski Friedricha Augusta I Wettina. Na początku wojen śląskich przeszedł jednak na stronę Hohenzollernów. W 1741 roku został radcą oraz otrzymał tytuł barona z rąk króla Prus Fryderyka II. Następnie od 1742 roku aż do śmierci w 1758 roku piastował urząd dyrektora wrocławskiego Urzędu Zwierzchniego. Pozostawił trzech synów urodzonych w Sikorzycach: Johanna Carla Andreasa (ur.1735r., zm. po 1780r.), Georga Benjamina (ur.1737r., zm.1806r.) oraz Friedricha Ernsta Constantina (ur.1740r., zm.1798r.). W 1758 roku Sikorzyce otrzymał w spadku Georg Benjamin baron von Arnold. Ukończył on studia w Halle. Podobnie jak ojciec pełnił liczne funkcje w administracji. Był tajnym radcą, radcą wojennych, a w latach 1777-1785 starostą powiatu kłodzkiego. W 1795 roku w Sikorzycach znajdowało się rozległe założenie rezydencjonalne z okazałym pałacem, ozdobnymi ogrodami i folwarkiem, karczma, 8 gospodarstw zagrodników omłockowych, 4 inne gospodarstwa oraz wiatrak. W sumie wieś liczyła 16 zagród i 93 mieszkańców.
W 1798 roku Georg Benjamin nabył dwa majątki w powiecie wołowskim: Nieszkowice i Piskorzyna. Z małżeństwa z Dorothea Marianne Eleonore (ur.1739r., zm.1821r.) z domu von Seidlitz nie pozostawił potomstwa. W 1806 roku zmarł jako ostatni z tej linii rodu von Arnold. W kolejnych latach XIX wieku posiadłość w Sikorzycach przeszła w ręce rodu von Mϋnchow. W 1830 roku majątek należał do rotmistrza von Mϋnchow. W opisie Sikorzyc z tego roku wymieniono 21 domów, folwark, 154 mieszkańców, w tym 32 katolików, wiatrak, browar, gorzelnię oraz cegielnię. Ewangelicy uczęszczali na nabożeństwa do kościoła w Rakoszycach, katolicy posiadali kościół parafialny w Chmielowie. W 1835 roku rotmistrz von Mϋnchow sprzedał za 69000 talarów reńskich dobra w Sikorzycach i Budziszowie radcy Ludwigowi von Heinen. W 1845 roku właścicielem włości pozostawał Ludwig von Heinen. W Sikorzycach wzmiankowano 21 domów, folwark, 173 mieszkańców, w tym 50 katolików, wiatrak, browar, gorzelnię, 7 rzemieślników oraz handlarz. W tym czasie katolicy uczęszczali na msze w kościele w Wilkowie Średzkim, podległym parafii Chmielów. Kolejnym właścicielem dóbr został Ottocar baron von Willamowitz-Möllendorf (ur.1811r., zm.1867r.). Był on mężem Fanny, córki Ludwiga von Heinena. Rodzina Ottocara posiadała majątki na Kujawach. Drugą część nazwiska otrzymała od feldmarszałka Wicharda von Möllendorffa (ur.1724r., zm.1816r.), który nie posiadał potomków i na rok przed śmiercią adoptował majora Theodora von Wilamowitz (ur.1768r., zm.1837r.). Za zgodą króla Prus również trzej synowie Theodora: Hugo, Ottocar i Arnold mogli nosić podwójne nazwisko Willamowitz-Möllendorf. Ottocar pełnił funkcję szambelana królewskiego, a w służbie wojskowej doszedł do stopnia porucznika. W Niemczech bardziej znani byli jego bratankowie, synowie Arnolda. Jeden z nich Hugo (ur.1840r., zm.1905r.) zrobił karierę urzędniczą, był m.in. starostą inowrocławskim i naczelnym prezesem rejencji poznańskiej. Natomiast żoną drugiego, Ulricha (ur.1848r., zm.1931r.), została Marie, córka noblisty Theodora Mommsena. W 1867 roku po śmierci Ottocara barona von Willamowitz-Möllendorf włości Sikorzyce-Budziszów odziedziczyła jego córka Helene (ur.1850r., zm.1917r.). W 1872 roku została ona żoną Franza Georga Adolfa hrabiego von Waldersee (ur.1835r., zm.1903r.). Franz Georg był najmłodszym synem pruskiego generała kawalerii Franza Heinricha Georga (ur.1791r., zm.1873r.). Rodzina von Waldersee wywodziła się od Franza, nieślubnego syna księcia Leopolda III zu Anhalt-Dessau. Liczni członkowie rodziny osiągnęli wysokie stopnie wojskowe w armii pruskiej i niemieckiej. Najbardziej znaczącą postacią był starszy brat Franza Georga, Alfred Ludwig Heinrich Karl von Waldersee (ur.1832r., zm.1904r.). Był on m.in. adiutantem cesarza Wilhelma I, niemieckim feldmarszałkiem, w latach 1881-1888 zastępcą Szefa Sztabu Generalnego, następnie w latach 1888-1891 Szefem Sztabu Generalnego niemieckiej armii. Od 1900 roku dowodził europejskim korpusem ekspedycyjnym tłumiącym powstanie bokserów w Chinach. Franz Georg w przeciwieństwie do pozostałych członków rodu służył w marynarce wojennej. W swej karierze wojskowej osiągnął stopień wiceadmirała. W 1889 roku wraz z żoną osiadł w posiadłości w Sikorzycach. W 1894 roku majątek liczył 239ha, w tym 180ha pól uprawnych, 7ha łąk, 35ha lasów, 2ha pastwisk, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po śmierci męża w 1903 roku Helene hrabina von Waldersee, z domu von Willamowitz- Möllendorf pozostała samodzielną właścicielką posiadłości. W jej imieniu folwarkami zarządzał inspektor Sϋssbrich z Budziszowa. W 1909 roku powierzchnia dóbr w Sikorzycach wynosiła 239ha, w tym 178ha pól uprawnych, 7ha łąk, 35ha lasów, 2ha pastwisk, 0,5ha wód, 6,5ha parku, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Helene hrabina von Waldersee zmarła w 1917 roku. Dobra Sikorzyce-Budziszów otrzymał w spadku jej kuzyn królewski nadleśniczy, major w stanie spoczynku oraz starszy ziemski Hugo von Willamowitz- Möllendorf. W 1937 roku włości pozostawały w rękach Hugo von Willamowitz- Möllendorfa mieszkającego w rezydencji w Sikorzycach. Majątkiem liczącym 226ha - 164ha pól uprawnych, 8ha łąk, 35ha lasów, 2ha pastwisk, 7ha parku, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – zarządzał nadinspektor Seiffert z Budziszowa.
Renesansowy dwór w Sikorzycach istniał już w XVI wieku. Budowlę otaczała fosa, w znacznym stopniu zasypana w czasie przekształcenia pierwotnej siedziby na barokowy pałac. Przebudowa zapewne miała miejsce na przełomie XVII i XVIII wieku. Barokowy pałac był budynkiem założonym na planie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem mansardowym. Czternastoosiową fasadę dzieliły gzymsy i pasy boniowania. Fasadę dekorowały podokienniki, okna w opaskach, dwa równorzędne portale w bocznych ryzalitych. Na północ od pałacu rozciągał się ogród ozdobny, otoczony kanałem, podzielony na kwatery z parterami gazonowymi i haftowymi, przecięty alejami, ze środkowymi placykami ozdobionymi rzeźbami lub fontannami. Kanał wodny obiegała aleja obsadzona szpalerami. Reprezentacyjny wjazd na teren zespołu prowadził od zachodu przez budynek bramny. Na zachód od pałacu, otoczona kanałem znajdowała się również oranżeria lub Sala Terrena. Za wjazdem rozciągał się sad. Drugi mniej ozodbny wjazd prowadził prosto przed fasadę pałacu. Elewacje frontowa rezydencji skierowana była na południe, w kierunku folwarku, od którego oddzielało ją podwójne ozdobne ogrodzenie.
Pałac i jego otoczenie w połowie XVIII wieku
Źródło: rycina z teki Friedricha Bernharda Wernera
Zarówno pałac jak i jego otoczenie został zmieniony w XIX wieku. Zliwkidowano dwa wejścia ozdobione portalami znajdujące się po bokach budynku. Przekształcając fasadę w centralnej części ulokowano pseudoportyk kolumnowy zwieńczony belkowaniem i trójkątnym naczółkiem z kartuszem herbowym właścicieli. Elewację ogrodową była bardziej skomplikowana. Od zachodu zamykał ją wydatny dwukondygnacyjny ryzalit, a od wschodu parterowa dobudówka. W części centralnej znajdowała się kwadratowa wieża nakryta czworobocznym hełmem z lukarnami.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9420027,foto.html?idEntity=6279376 (dostęp: 6.02.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3335152,foto.html?idEntity=6279376 (dostęp: 6.02.2022r.)
Na miejscu barokowego ogrodu, na północ i zachód od pałacu utworzono malownicze, rozległe założenie krajobrazowe. Granice parku wyznaczała droga do Budziszowa oraz rowy wodne. Rozbudowany system rowów zasilał w wodę trzy niewielkie stawy.
Elewacja zachodnia pałacu położona nad rowem wodny, ostatnią pozostałością fosy otaczającej pierwotnie renesansowy dwór
Źródło; https://polska-org.pl/962784,foto.html?idEntity=6279376 (dostęp: 6.02.2022r.)
W parku ulokowano również dwie polany widokowe. Dokonano nowych nasadzeń, w tym drzew iglastych, zaadaptowana na teren parku przylegające obszary leśne, wytyczając nowe ścieżki, przerzucając nad ciekami wodnymi mostki i kładki. W lesie wybudowano mauzoleum dla rodzin von Waldersee i von Willamowitz- Möllendorf. Do mauzoleum prowadziła aleja obsadzona kasztanowcami oraz lipami. W parku umieszczono także niezachowany pomnik z kotwicą i inskrypcją, poświęcony pamięci wiceadmirała Franza Georga von Waldersee. Na południe od pałacu rozciągał się prostokątny majdan z sadzawką na środku, otoczony z trzech stron przez zabudowania mieszkalne i gospodarcze.
Nieistniejący pomnik wiceadmirała Franza Georga von Waldersee
Źródło: https://polska-org.pl/962752,foto.html?idEntity=7124706 (dostęp: 6.02.2022r.)
Majątek w Sikorzycach po 1945 roku został rozparcelowany. Rezydencja rodu von Willamowitz- Möllendorf zapewne bez większych szkód przetrwała drugą wojnę światową. Następnie stała się obiektem niezwykłego szabru, który w latach 60. XX wieku próbowano w jakiś sposób ukryć za pomocą pożaru. Żywioł musiał mieć wielką siłę, poza pałacem pochłonął bowiem również pobliską oborę. W następnych latach wypalone budynki zostały rozebrane. W późniejszych latach rozebrano także stodołę i owczarnię. Do dziś z oryginalnego folwarku przetrwała jedynie pierzeja południowa, którą tworzą dwie oficyny mieszkalne, obora i spichlerz. W ostatnim czasie zabudowania przeszły znaczny remont, wymieniono między innymi ich dachy. Bardziej na wschód znajduje się współczesny budynek chlewni.
Sikorzyce położone są około 15 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego dojazd drogą wojewódzką nr 346 do Rakoszyc i dalej drogami lokalnymi przez Budziszów. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem znajdowały się w północnej części Sikorzyc, w zakolu drogi łączącej miejscowość z Budziszowem.
Miejsce w którym znajdowała się rezydencja:
51.090370670379215, 16.69907421310742
Damian Dąbrowski,
Luty 2022r.
