Powiat górowski, gmina Jemielno
(nazwa niemiecka Schmögerle, Kreis Wohlau, od 1932r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Smolnym
Do rejestru zabytków w Smolnym nie został wpisany żaden obiekt. W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz poewangelicki - w lesie, obok wsi – kaplicę (dom przedpogrzebowy), kilka domów mieszkalnych, remizę strażacką.
Miejscowość wzmiankowano w 1508 roku jako Smogerchenn. Smolne zawsze, zarówno dawniej jak i obecnie, było małą wioską. W opisie z 1791 roku w Smolnym wymieniono pański pałac, folwark, 10 zagrodników, 3 chałupników, wiatrak oraz 4 inne zabudowania. W sumie wieś liczyła 19 domów oraz 100 mieszkańców. Właścicielem dóbr był von Gladis. W 1830 majątek należał do Gärtchena. W Smolnej znajdowało się 20 domów, folwark, ewangelicka szkoła, wiatrak, browar oraz gorzelnia. Wieś zamieszkiwały 134 osoby, w tym 11 katolików. W 1841 roku posiadłość od wdowy Gärtchen odkupił Anselm Student. W opisie miejscowości z 1845 roku wzmiankowano 19 domów, pańską siedzibę z folwarkiem, 158 mieszkańców, w tym 9 katolików, ewangelicką szkołę, wiatrak oraz hodowlę owiec merynosów. W rękach rodziny Student majątek pozostał do 1861 roku. Kolejnym właścicielem włości był porucznik Georg Schöpke, znany z dokumentów z lat 1866-1898. W 1894 roku majątek w Smolnej liczył 447ha. W 1902 roku właścicielem posiadłości był major von Zauder. W 1909 roku dobra znajdowały się w rękach Heinricha Menschinga. Miały powierzchnię 456ha, w tym 165ha pól uprawnych, 38ha łąk, 236ha lasu, 4ha wód, 10ha łoziny, 3ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków. W kolejnych latach właściciele majątku często się zmieniali. W opisach miejscowości wzmiankowano: w 1917 r. Curta Westphala, w 1926 r. rotmistrza w stanie spoczynku Hansa Henniga von Haine, w 1930 r. Wilhelma Münstera z Hamburga. Posiadłość dość szybko podupadła, a jej powierzchnia uległa zmniejszeniu o prawie 200ha. W latach 30. XX wieku majątek wykupiła Śląska Spółka Ziemska z Wrocławia, zapewne w celu parcelacji. Jeszcze w 1937 roku należącymi do niej dobrami w Smolnym zarządzał administrator Hans Mandel. Ich powierzchnia wynosiła 291,9ha, w tym 147,5ha pól uprawnych, 28,2ha łąk, 53,8ha lasu, 18ha wód, 3,2ha ogrodu, 15ha gospodarstwa.
Dwór w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9214855,foto.html?idEntity=556599 (dostęp: 28.07.2024r.)
Źródło: https://polska-org.pl/7981144,foto.html?idEntity=556599 (dostęp: 28.07.2024r.)
Klasycystyczny dwór w Smolnym został ufundowany w XVIII wieku. Siedzibę wzmiankowano w 1791 i 1845 roku. Był to budynek murowany, podpiwniczony, założony na planie prostokąta, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym. W centrum fasady posiadał piętrowy ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Na osi znajdowało się główne wejście poprzedzone gankiem filarowo-kolumnowym, podtrzymującym balkon i poprzedzonym tarasem ze schodami. Elewacje były bogato zdobione, boniowane, z opaskami wokół okien, nadokiennikami, płycinami podokiennymi oraz wydatnym kostkowym gzymsem wieńczącym. Dwór przetrwał II wojnę światową. W czasach Polski Ludowej nie został zamieszkany, użytkowano go jedynie okazjonalnie na lokalne uroczystości. Brak zagospodarowania sprzyjał grabieży i dewastacji. Ostatecznie w latach 50. lub 60. XX wieku został rozebrany na budulec. Obecnie trudno znaleźć po nim ślad. Pozostała nierówność terenu w miejscu zawalonych piwnic z niewielką ilością gruzu wśród gęstych zarośli jakie opanowały dawny park. W ostatnich latach wyburzono również większość zabudowań pofolwarcznych. Z majątku pozostał jeden budynek, fragment muru, brukowana droga oraz zaniedbany park.
Smolne położone jest około 25 kilometrów na południe od Góry. Z miasta powiatowego dojazd lokalną drogą przez Ryczeń do Jemielna, skąd DW334 w kierunku Wołowa. Z tej ostatniej trasy przed Rajczynem należy skręcić w lokalną drogę, która przez Borki prowadzi do Smolnego. Folwark z parkiem znajdują się w południowej części wioski.
Przybliżona lokalizacja nieistniejącego dworu:
51.50767840408311, 16.492825892951537
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2024r.
