Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka: Schmellwitz, Kreis Schweidnitz)
Rys historyczny i stan obecny
Pierwsza źródłowa wzmianka o miejscowości pochodzi z 1343 roku. W 1367 r. właścicielem Śmiałowic był Hanko de Smelewicz. W 1385 i 1386 roku wioska należała do braci Hannosa i Ottona von Nassow. Następnie miejscowość została podzielona co najmniej na dwa działy. Właścicielem jednego z nich w 1393 roku był Time de Ronow. Część miejscowości prawdopodobnie pozostała w rękach rodu von Nassow, bowiem w 1394 r. majątek w Śmiałowicach posiadał Hans von Nassaw. W piętnastym stuleciu dobra śmiałowickie przeszły na własność klasztoru franciszkanów w Świdnicy. Następnie miejscowość należała do Niklasa Kirscholta (1474 r.), braci Wenzla i Huschke von Schellendorf (1484 r.), rady miejskiej Świdnicy (1488 r.). Od początku XVI w. do 1652 r. majątek w Śmiałowicach był własnością rodziny von Seidlitz, między innymi Siegmunda (wzmiankowanego w latach 1502-1555), Daniela (około 1576), braci Georga i Petera (1594, 1612 r.). W 1652 r. miejscowość od Seidlitzów odkupił cesarz Ferdynand IV i jeszcze w tym samym roku przekazał Śmiałowice kolegium jezuickiemu w Świdnicy. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 r. majątek wszedł w skład dóbr cesarskich. Następnie w 1777 r. został sprzedany rodzinie von Schlabrendorf. W 1829 r. posiadłość kupiła rodzina von Barchewitz. W 1845 r. jako właściciele dóbr wymienieni byli trzej bracia: Gustav, Ewald i Oskar Barchewitz. Według książek adresowych z 1886 r. i 1894 r. majątek liczący 242 ha należał do Arthura Barchewitza. W 1905 r. dobra Śmiałowice o powierzchni 251 ha były własnością dr Victora Barchewitza i Georga Barchewitza. Przed 1912 r. posiadłość nabył Gotthilf von Salisch z Kraskowa. W jego rękach dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. W Polsce Ludowej majątek został znacjonalizowany. Pałac do 1947 r. wykorzystywał Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, następnie zabytek przekazano Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Odnowa”, która urządziła w nim biura i mieszkania pracowników. W latach 1971, 1976-1978 i 1984 r. prowadzono w pałacu prace remontowe. Obecnie dawna rezydencja w dalszym ciągu wykorzystywana jest jako budynek mieszkalny. Można ją zobaczyć tylko z zewnątrz. Do pałacu przylegają resztki parku krajobrazowego, założonego w pierwszej połowie XIX w. na powierzchni 15,5 ha.
Pałac
Pierwszą rezydencję w Śmiałowicach ufundowała rodzina von Seidlitz w XVI w. W jej miejscu jezuici ze Świdnicy w latach 1680-1694 wybudowali barokowy pałac, będący swego rodzaju domem wypoczynkowym. W latach 1718-1720 rezydencję rozbudowano, dodając między innymi wieżę z zegarem. Około 1822 r. budynek przekształcono w stylu klasycystycznym. Kolejne przebudowy pałacu miały miejsce w latach trzydziestych i pod koniec XIX w. Budynek murowany, potynkowany, składa się z czterech prostokątnych skrzydeł, rozłożonych wokół niewielkiego wewnętrznego dziedzińca. Skrzydła podpiwniczone, trójkondygnacyjne, nakryte dachami mansardowymi z lukarnami. Fasada siedmioosiowa z centralnie usytuowanym głównym wejściem poprzedzonym kolumnowym portykiem podtrzymującym balkon. Przyziemie boniowane, elewacje dzielone boniowanymi lizenami, część okien w opaskach, nadokienniki prostokątne i trójkątne. Układ wnętrz dwutraktowy, w części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowe.
Zabytki w Śmiałowicach
Do rejestru zabytków w Śmiałowicach wpisano kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (14.12.1964 r., nr rej.: 1198) i zespół pałacowy: pałac (8.11.1980 r., nr rej.: 753/WŁ), park (8.11.1980 r., nr rej.: 752/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Śmiałowic zapewniają autobusy PKS kursujące z Bogdanowa, Osieku i Świdnicy. Wybierając się w podróż z Górnego Śląska najlepiej wybrać wariant z przesiadką we Świdnicy. Osobom podróżującym własnym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Nowa Wieś, następnie S8 i DK 35 w stronę Świdnicy. Z tej ostatniej trasy w Marcinowicach należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Śmiałowic przez Klecin. Odległość: w jedną stronę około 200 km. Samochód można zaparkować przy kościele bądź na terenie gospodarstwa rolnego przylegającego do dawnej rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.
