Powiat ząbkowicki, gmina Ząbkowice Śląskie
(nazwa niemiecka: Tarnau, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają przełomu XII i XIII wieku. Pierwsza wzmianka o Tarnowie pochodzi z 1202r., kiedy to książę wrocławski Henryk I Brodaty podarował osadę klasztorowi cysterek z Trzebnicy. W kolejnych stuleciach wieś przeszła w posiadanie śląskiego rycerstwa. W drugiej połowie XVIII w. Tarnów należał do Friedricha Wilhelma Ludwiga Heinricha von Schlabrendorffa (ur.1743r., zm.1803r.), od 1795r. właściciela mniejszego wolnego państwa stanowego Ziębice - Ząbkowice Śląskie. Następnie posiadaczem dóbr rycerskich w Tarnowie był jego syn hrabia Constantin Carl Anton von Schlabrendorff ze Stolca (ur.1782r., zm.1853r.). Z małżeństwa z hrabiną Juliane Marie Christiane z domu von Matuschka und Toppolczan (ur.1792r., zm.1856r.) hrabia Constantin Carl Anton pozostawił dwóch synów. Starszy z nich Constantin Carl Bernhard Anton Johann Nepomuk (ur.1812r., zm.1858r.) otrzymał posiadłość w Stolcu. Młodszemu Stanislausowi Edmundowi (ur.1815r., zm.1859r.) przypadł między innymi majątek w Tarnowie. Z małżeństwa z Joanną Pauliną z domu Saurma von der Jeltsch (ur.1825r., zm.1881r.) hrabia Stanislaus Edmund nie doczekał się potomstwa. Po jego śmierci w 1859r. majątek w Tarnowie odziedziczyły dwie małoletnie bratanice: Therese (ur.1847r., zm.1898r.) i Anna Maria Johanna Nepomucena Josepha (ur.1852r., zm.1919r.). Ostatecznie po podziale rodzinnych włości, który miał miejsce w latach siedemdziesiątych XIX w., majątek Tarnów znalazł się wśród dóbr które otrzymała hrabina Anna Maria, małżonka hrabiego Franza de Paula Severin Wenzla Marii Philippa Benitiusa Deym von Střitež (ur.1838r., zm.1903r.). W 1886r. majątek w Tarnowie wchodzący w skład mniejszego wolnego państwa stanowego Ziębice-Ząbkowice Śląskie liczył 569ha, w tym 216ha pól uprawnych, 47ha łąk, 8ha pastwisk, 289ha lasów, 1ha stawów, 8ha parku, dróg i podwórzy. W 1919r. po śmierci matki państwo stanowe w spadku otrzymał hrabia Franz de Paula Maria Ferdinand Constantin Deym von Střitež (ur.1871r., zm.1925r.). W 1925r. dobra odziedziczył hrabia Hubert Wladimir Deym von Střitež (ur.1908r.), syn hrabiego Franza de Paula i hrabiny Marii Ludmilli Franziski z domu de la Fontaine et d`Harnoncourt-Unverzagt (ur.1881r., zm.1949r.). Za rządów rodzin von Schlabrendorff i Deym von Střitež posiadłość w Tarnowie często oddawana była w dzierżawę. Dzierżawcami byli między innymi: Constantin Müller, właściciel Erbscholtisei w Tarnowie (1872, 1886r.), J.W.R. Gierth (1894r.), Alfred Theuer z Dankowic koło Strzelina (1902, 1917r.). W 1921r. majątkiem Tarnów liczącym 290,9ha, w tym 224,6ha pól uprawnych, 50,9ha łąk i ogrodu, 7,6ha dróg i stawów, 2ha podwórzy gospodarczych zarządzał inspektor. W następnych latach dobra oddano w dzierżawę Friedrichowi Rapmundowi, wzmiankowanemu w księgach adresowych z 1926 i 1930r. Pomiędzy 1930 a 1937r. hrabia Hubert Wladimir Deym von Střitež sprzedał majątek Tarnów Śląskiej Spółce Ziemskiej z Wrocławia (Schlesische Landgesellschaft Breslau). W 1937r. powierzchnia dóbr należących do spółki wynosiła 249,22ha, w tym 201,75ha pól uprawnych, 27,5ha łąk, 10ha pastwisk, 1,25ha lasu, 3,35ha ogrodu, 5,37ha dróg i podwórzy. Gospodarstwo w dalszym ciągu dzierżawił Friedrich Rapmund. Po drugiej wojnie światowej majątek został przejęty przez państwo polskie. Obecnie na jego terenie działa Zakład Doświadczalny Oceny Odmian podlegający Centralnemu Ośrodkowi Badań Odmian Roślin Uprawnych w Zybiszowie.
Dwór
W źródłach z 1830 i 1845r. wzmiankowany był folwark w Tarnowie. Brak w nich jednak jakiejkolwiek informacji na temat dworu w miejscowości. Niewielki neoklasycystyczny dwór (budynek nr 13) został zapewne zbudowany na początku XX wieku przez dzierżawcę majątku Alfreda Theuer, który od co najmniej 1905r. mieszkał w Tarnowie. Budynek wzniesiony na południowy-wschód od folwarku, jest nieco oddalony od budynków gospodarczych. Dwór murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z piętrowym centralnym ryzalitem i użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada siedmioosiowa, z trzyosiowym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Główne wejście umieszczone w niewielkiej dobudówce, w bocznej elewacji południowej. Naroża budynku zaakcentowane boniowaniem. Elewacje dzielone gzymsami. Okna w prostych opaskach.
Na terenie folwarku zabudowania gospodarcze i mieszkalne z XVIII i XIX wieku. Nad wejściem do jednego z budynków mieszkalnych (nr 16A) data 1770r. Do folwarku przylega park z drugiej połowy XIX wieku.
Erbscholtisei
W Tarnowie poza dobrami rycerskimi funkcjonował drugi majątek zwany Erbscholtisei. W latach 1872-1886 Constantin Müller właściciel Erbscholtisei wynajmował posiadłość rodziny Deym von Střitež. Sam majątek Erbscholtisei był niewielki i w tym czasie liczył niecałe 100ha. Około 1894r. Constantin Müller powiększył swoje włości do 139ha, z których 120ha stanowiły pola uprawne, 9,25ha łąki, 6,75ha las, a 3ha drogi i podwórza gospodarcze. Przed 1902r. majątek odziedziczył Heinrich Müller. Po śmierci Heinricha Müller (zm. przed 1917r.) dobra należały do jego spadkobierców. W 1930r. ich właścicielką była wdowa Emma Franz, a w 1937r. Pani Clara Berndt. Powierzchnia posiadłości nie ulegała zmianie i w 1937r. w dalszym ciągu wynosiła 139ha.
Wśród zabudowań gospodarczych folwarku majątku Erbscholtisei znajduje się wzniesiony w XIX wieku budynek mieszkalny (nr 54), jest to zapewne siedziba właścicieli dóbr rodziny Müller. Budynek murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada skierowana jest na dziedziniec gospodarczy. Elewacje ogrodowa sześcioosiowa, z niewielkim przeszklonym gankiem zwieńczonym balkonem. Z ozdobnych detali architektonicznych elewacje zachowały jedynie proste gzymsy nad oknami drugiej kondygnacji. Budynek stanowi własność prywatną, teren wokół ogrodzony, obiekt można zobaczyć tylko z zewnątrz z pewnej odległości.
Zabytki w Tarnowie
Do rejestru zabytków w Tarnowie wpisano kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny (11.10.1966r., nr rej.: 1870) i park (18.09.1981r., nr rej.: 846/WŁ). W rejestrze zabytków nie znalazły się żadne zabudowania spośród dwóch stosunkowo dobrze zachowanych zespołów folwarcznych w Tarnowie. Umożliwia to niestety dość swobodną przebudowę obiektów, a w razie pogorszenia ich stanu technicznego ułatwi wyburzenie.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Tarnowa jest mało realny. W miejscowości zatrzymują się rzadko kursujące autobusy PKS z Ząbkowic Śląskich. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK395 przez Ziębice do Ząbkowic Śląskich. Z Ząbkowic najlepiej wyjechać DK8 w kierunku Kłodzka (ul. Kłodzka). Tuż za miejscowością z tej ostatniej trasy trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Tarnowa. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 180km. Folwark będący częścią dóbr rodziny Deym von Střitež znajduje się w południowej części wioski. Folwark majątku Erbscholtisei położony jest na jej północno-zachodnim krańcu. W obydwu miejscach samochód najlepiej zostawić przy bocznych drogach prowadzących do zabudowań gospodarczych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.