Powiat świdnicki, gmina Świdnica
(nazwa niemiecka Floriansdorf, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Tworzyjanowie
Do rejestru zabytków w Tworzyjanowie został wpisane zespół pałacowy, XIX/XXw.:
- pałac, nr rej.: A/4585/744/WŁ z 8.11.1980r.
- park, nr rej.: A/4584/743/WŁ z 8.11.1980r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono cmentarz ewangelicki, aleję na cmentarzu ewangelickim (lipy, buki), miejsce pocmentarne (zlikwidowane), oficynę mieszkalną (nr 19) i budynek gospodarczy (nr 20) w zespole pałacowym.
Miejscowość wzmiankowano w 1390r. jako Floriansdorff. Tworzyjanów w 1545r. należał do braci Georga i Christopha Petsche, w 1548r. do braci Georga i Christopha von Bock. W rękach rodu von Bock majątek pozostał przez kilkadziesiąt lat. W 1560r. w miejscowości wzmiankowano Wolfa von Bock, a w 1594r. braci Friedricha i Christopha von Bock. W 1618r. dobra były już własnością Hansa von Gellhorna. Od 1698r. włości należały do Kaspra Joachima von Schickfuss, wymienionego w Tworzyjanowie również w 1700r. W rękach jego potomków posiadłość pozostała do końca drugiej wojny światowej. W 1733 i 1737r. w wiosce wzmiankowano Ernsta Christiana von Schickfuss. W 1785 roku w Tworzyjanowie znajdował się folwark, 4 gospodarstwa kmiece, 19 zagrodniczych, 2 chałupnicze oraz wiatrak. Wieś liczyła 141 mieszkańców. Źródło z 1830r. jako właścicieli majątku wymienia dziedziców rodu von Schickfuss. Na przełomie XVIII i XIX w. Luise Henriette Ernestine z domu von Schickfuss została żoną Georga Friedricha Heinricha Alberta Tobiasa von Hasslingen (ur.1773r., zm.1824r.). W 1805r. z małżeństwa tego na świat przyszedł syn Heinrich Benno Philibert Constantin Tobias. Wobec wygaśnięcia męskiej linii rodu von Schickfuss, staraniem dziadka od strony matki w 1824r. otrzymał on od króla pruskiego zgodę na używanie połączonych nazwisk dwóch rodzin. Pełna tytulatura Heinrich Benno brzmiała hrabia von Hasslingen genannt von Schickfuss. W 1830 roku w Tworzyjanowie znajdowało się 49 domów, folwark, ewangelicka szkoła, browar, gorzelnia, 2 wiatraki oraz cegielnia. Wieś zamieszkiwało 367 osób, w tym 103 wyznania katolickiego. Hrabia Heinrich Benno pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1845r. W opisie wioski z tego roku wymieniono 52 domy, folwark, ewangelicką szkołę, hodowlę 1130 owiec merynosów, 2 wiatraki, cegielnię, browar, gorzelnię, kopalnię gliny. Tworzyjanów liczył 445 mieszkańców, w tym 124 katolików. W 1857r. majątek należał już do Heinricha Constantina Karla Tobiasa hrabiego von Hasslingen genannt von Schickfuss (ur.1833r., zm.1883r.), syna Heinricha Constantina Benno i Emilie Auguste Henriette z domu von Smolinsky (ur,1802r.). Heinrich Constantin Karl był także posiadaczem dóbr Stary Zamek i Kwieciszów. W księdze adresowej z 1886r. jako właścicieli włości podano ogólnie spadkobierców hrabiego von Hasslingen. Ostatecznie przed 1894r. majątek w Tworzyjanowie otrzymał porucznik Heinrich hrabia von Hasslingen genannt von Schickfuss in Berlin (ur.1864r., zm.1943r.), syn Heinricha Constantina Karla Tobiasa i Wandy z domu von Schweinitz (ur.1841r., zm.1908r.). W 1894r. posiadłość liczyła 317ha, w tym 301ha pól uprawnych, 7ha łąk, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. Księga adresowa z 1937r. po raz kolejny jako właściciela majątku wymienia Heinricha hrabiego von Hasslingen genannt von Schickfuss, który wcześniej pełnił m.in. funkcję szambelana królewskiego. Powierzchnia należących do niego dóbr nie uległa zmianie i wynosiła 317ha. Od 1883r. do hrabiego Heinricha należało również dziedziczne sołectwo w Sosnowie (Kiefendorf, Kreis Schweidnitz) liczące 117ha. Co ciekawe Sosnowo było osobną miejscowością, jednak w latach 30. XX wieku wieś połączono z Tworzyjanowem. W Sosnowie znajdował się także budynek opisywany jako Schloss, zapewne była to siedziba właścicieli dziedzicznego sołectwa. Był to niewielki piętrowy budynek, nakryty dachem naczółkowym. Centralną część fasady dworu akcentował pozorny ryzalit zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Główne wejście poprzedzał ganek i schody. Obecnie budynek nie istnieje, podobnie jak całe Sosnowo. W miejscu sołectwa rośnie dziki zagajnik, a po cegielni pozostał niezagospodarowany zarośnięty obszar z kilkoma stawami.
Dawna Sosnowo, część Tworzyjanowa, w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/8626421,foto.html?idEntity=514507 (dostęp: 23.04.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/823316,foto.html?idEntity=7560764 (dostęp: 23.04.2020r.)
Tworzyjanów i Sosnowo na przedwojennej mapie
Pałac w Tworzyjanowie został zbudowany w XVII wieku. Rodzina von Schickfuss przebudowała rezydencję na przełomie XVIII i XIX wieku. Kolejne przekształcenia siedziby miały miejsce w latach 80. dziewiętnastego stulecia. W ich wyniku powstała neorenesansowa rezydencja zachowana do dziś. Budynek murowany, dwuskrzydłowy na planie litery „T”. Korpus prostokątny, z ryzalitem od północy. Skrzydło zachodnie również prostokątne, z pięciokątną wieżyczką na osi. Ryzalit i skrzydło zachodnie ze szczytami o wolutowym wykroju. Elewacje budynku mocno zdegradowane zarówno w wyniku prac remontowych w czasach Polski Ludowej (lata 60. i 80. XX wieku), jak i obecnie wieloletniego braku bieżących remontów. Zachowana część gzymsów, nadokienników i boniowania. Układ wnętrz dwutraktowy. W korpusie centralna sień z klatką schodową. W części pomieszczeń zachowane sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Na południe i wschód od pałacu rozciąga się zaniedbany park krajobrazowy. Z kolei na północ od rezydencji przetrwały pozostałości dawnego folwarku.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/759063,foto.html?idEntity=514507 (dostęp: 23.04.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/882657,foto.html?idEntity=514507 (dostęp: 23.04.2020r.)
Po zakończeniu drugiej wojny światowej pałac w Tworzyjanowie należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Szczepanowie. W budynku urządzono mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Przeprowadzana bieżące naprawy i remonty, np. w 1982r. przełożono pokrycie dachu. Po upadku PGR-u w latach 90. XX wieku pałac nadal pełnił funkcje mieszkalne. Obecnie jedynie część pomieszczeń w budynku jest użytkowana. Agencja Nieruchomości Rolnych zarządzająca zabytkiem podejmowała próby sprzedaży pałacu.
Tworzyjanów położony jest około 20 kilometrów na północny-wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd zapewnia droga wojewódzka nr 35 w kierunku w Wrocławia. Trasa ta przebiega przez miejsce w którym przed wojną znajdowało się Sosnowo, przysiółek Tworzyjanowa. Centrum wioski, z parkiem i pałacem położone jest na zachód od DK35.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2020r.
