Powiat milicki, gmina Milicz
(nazwa niemiecka: Klein Tschunkawe, od 1936r. Preussenfeld, Kreis Militsch)
Rys historyczny i stan obecny
Ze względu na brak materiałów źródłowych trudno nawet w przybliżeniu podać datę powstania miejscowości. Folwark we Wziąchowie Małym prawdopodobnie powstał dopiero po 1600 roku. W drugiej połowie XVIII wieku majątek wraz z dworem należał do rodziny von Köhlichen. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli przedstawiciele rodu von Vornack, a następnie Wilhelm von Frankenberg. W 1806r. od Frankenberga Wziąchowo Małe odkupił starosta Ernest Wilhelm Krystian von Heydebrand auf Wilkauf i przekazał majątek swojej córce, Luizie von Sihler. Po śmierci Luizy von Sihler w 1836r. dobra odziedziczył jej syn Robert. Kilka lat później (w 1844r.) Robert von Sihler sprzedał majątek pułkownikowi Henrykowi von Heydebrand. W rękach jego potomków posiadłość pozostała do 1945 roku. W 1886 roku właścicielem dóbr o powierzchni 258ha był Oskar von Heydebrand. Według ksiąg adresowych z lat 1894-1921 posiadłość należała do dr praw Ernsta von Heydebrand und der Lasa. Następnie wchodziła w skład dóbr (Herrschaft) liczących w sumie 990ha (w tym samo Wziąchowo Małe 292ha). W 1930 i 1937r. ich właścicielem był Georg von Heydebrand und der Lasa. Po drugiej wojnie światowej posiadłość została znacjonalizowana i przekazana w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W czasach Polski Ludowej w pałacu urządzono magazyny i mieszkania dla pracowników gospodarstwa. Do początku lat dziewięćdziesiątych budynek był zamieszkały. Następnie zamiast przeprowadzić niezbędne prace remontowe podjęto decyzję o wykwaterowaniu mieszkańców i sprzedaży pałacu prywatnemu inwestorowi. Pierwsze fragmenty budynku zawaliły się około 1993 roku. Kilka lat później w przetargu sprzedano zabytek osobie prywatnej, niestety decyzja ta nie uratowała go przed zagładą. Nowy właściciel nie tylko nie podjął remontu budynku, ale nawet nie zabezpieczył go przed dalszymi zniszczeniami. Ostateczna zagłada rezydencji rodziny von Heydebrand miała miejsce pomiędzy 2005 a 2009 rokiem, kiedy to zawaleniu uległa większość budynku. Dokładnie historię zagłady tego miejsca można prześledzić na stronie internetowej http://wroclaw.hydral.com.pl/5431,obiekt.html
Obecnie z pałacu pozostały fragmenty murów obwodowych, miejscami do wysokości drugiej kondygnacji. Środkowa część budynku praktycznie nie istnieje, najwięcej fragmentów murów pozostało w bocznych elewacjach. Ruiny pałacu nie są w żaden sposób zabezpieczone przed wejściem, wokół brak ogrodzenia, tablic z informacją o stanie własnościowym terenu, czy zagrożeniu wypadkiem. Podczas spaceru po ruinach w oczy rzuca się zaskakująco mała ilość gruzu. Kolejne spostrzeżenia to odspojone cegły i cenny czterokolumnowy portyk z piaskowca, wyraźnie wykuty ze ścian. Wygląda na to, że na terenie pałacu prowadzone były nielegalne (bez zgody konserwatora zabytków) prace rozbiórkowe. Trudno powiedzieć czy proceder ten prowadzony był przez właściciela obiektu, czy też bez jego wiedzy. Oględziny ruin wskazują, że katastrofy budowlanej nie spowodowały jedynie siły natury. Podejrzenie to wzmacnia porównanie ze zniszczonymi kilkadziesiąt lat wcześniej budynkami, np. rezydencją w Goszczu, która po tylu latach jest lepiej zachowana niż pałac we Wziąchowie Małym. Zniszczenie tego cennego zabytku miało miejsce w XXI wieku, przy całkowitym braku reakcji służb konserwatorskich i władz samorządowych (wywłaszczenie właściciela). Czy powiat milicki stać na utratę tak cennych zabytków? W całym powiecie milickim do rejestru zabytków wpisanych jest zaledwie trzynaście dawnych rezydencji, z czego część w stanie ruiny. Jak widać to niewiele, a jednak postępowanie władz samorządowych w sprawie Wziąchowa Małego pokazuje, że ilość zabytków na terenie powiatu nie ma żadnego znaczenia. Prawdopodobnie w przyszłości ze względu na stan budynku i zagrożenie dla ludzi z niego wynikające, władze konserwatorskie wydadzą zezwolenie na całkowitą rozbiórkę obiektu, jak to miało miejsce np. w Grabownie Wielkim (pow. oleśnicki), gdzie pozostawiono tylko piwnice.
Ruiny pałacu w czerwcu 2011 roku
Pałac
Opis ma charakter historyczny, zabytek praktycznie nie istnieje. Pałac został wzniesiony w miejscu starszego dworu w 1906 roku dla Ernst von Heydebrand und der Lasa. Był to budynek murowany z cegły, z wykorzystaniem elementów żeliwnych i kamiennych oraz fragmentami o konstrukcji szkieletowej, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony częściowo jedno-, częściowo dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i facjatkami. Fasada (elewacja zachodnia) była ośmioosiowa, zamknięta dwoma wąskimi ryzalitami, z głównym wejściem ozdobionym kamiennym portalem, ponad nim znajdował się wysoki szczyt. Elewacja ogrodowa (wschodnia) posiadała pięć osi. Do dziś przetrwał z niej tylko czterokolumnowy portyk w stylu toskańskim. Ponad portykiem znajdowały się kartusze herbowe rodziny von Heydebrand und der Lasa i prawdopodobnie von Obernitz. W elewacjach bocznych dwie kwadratowe wieże, przy jednej z nich dobudówka z klatką schodową. Wnętrza były w układzie dwu- i trzytraktowym, w niektórych pomieszczeniach znajdowały się sufity z dekoracją stiukową. Od wschodu do ruin pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy.
Ruiny pałacu w marcu 2013 roku. Zawaliły się kolejne fragmenty zabytku...
Zabytki w Wziąchowie Małym
Do rejestru zabytków we Wziąchowie Małym wpisano zespół pałacowy (30.06.2000r., nr rej.: 24/A/1-6): pałac (11.06.1987r., nr rej.: 612/W), park, cmentarz rodowy, mauzoleum rodziny von Heydebrand, ogrodzenie murowane.
Ruiny pałacu i mauzoleum rodu von Heydebrand w styczniu 2014r.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazdu komunikacją publiczną do Wziąchowa Małego nie polecam. W miejscowości zatrzymują się pojedyncze autobusy PKS, kursujące między innymi z Krotoszyna, Milicza, Trzebnicy i Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK901 do Olesna, następnie DK11 do Ostrzeszowa i dalej DK444 do Sulmierzyc. Z Sulmierzyc najlepiej wyjechać ul. Powstańców Wielkopolskich. Na wysokości Wziąchowa Wielkiego trzeba z tej drogi skręcić w prawo. Zespół pałacowo - parkowy we Wziąchowie Małym znajduje się po prawej stronie, na początku miejscowości. Odległość: w jedną stronę około 200 km. Na miejscu samochód trzeba zostawić przy bocznej drodze prowadzącej do ruin pałacu.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2011 r., aktualizacja zdjęć marzec 2013r. i styczeń 2014r.