Powiat średzki, gmina Miękinia, przysiółek Wilkszyna
(nazwa niemiecka Wilxen und Ellende (Trautensee), Kreis Neumarkt)
Zabytki w Wilkszynie
Do rejestru zabytków w Wilkszynie został wpisany kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (nr rej.: A/1159/1669 z 7.05.1966r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół folwarczny przy ulicy Gwizdanowskiej nr 1-3 (obejmujący trzy czworaki) oraz historyczny układ przysiółka Miłoszyn.
Miejscowość wzmiankowano w 1175 roku jako Wilcsin, w 1360r. jako Wilkxin, a w 1363r. pod nazwą Wilxin. Od czasu pierwszej wzmianki w 1175 roku majątek wchodził w skład dóbr klasztoru cystersów w Lubiążu. Od 1286 roku w rękach zakonników znalazła się również sąsiednia osada Elende, która obecnie pod nazwą Miłoszyn jest przysiółkiem Wilkszyna. Z dokumentu z 1335 roku pochodzi pierwsza informacja o kościele w wiosce. W 1795 roku miejscowość pozostawała własnością klasztoru w Lubiążu. W Wilkszynie wzmiankowano katolicki kościół parafialny, probostwo, szkołę, karczmę, wolne dobra, 6 gospodarstw kmiecych, 21 zagrodniczych, 9 chałupniczych, kuźnię oraz 18 innych zabudowań. W sumie 58 domostw zamieszkiwało 370 osób. W należącym również do klasztoru Miłoszynie znajdował się pański pałac, folwark, dwa inne budynki. Wieś liczyła 5 domów i 16 mieszkańców. W 1810 roku majątki klasztorne w Królestwie Prus zostały sekularyzowane. Odtąd dobra wchodziły w skład królewskiej domeny i podlegały pod urząd w Środzie Śląskiej. W 1830 roku włości w Wilkszynie i Miłoszynie pozostawały częścią dóbr królewskich. W Wilkszynie wzmiankowano 65 domów, wolne sołectwo, dobra wolne, 383 mieszkańców, w tym 40 ewangelików, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę. W kolonii Miłoszyn (Elend) znajdowało się 5 domów oraz pałac. Kolonia liczyła 49 mieszkańców, w tym 24 ewangelików. W 1845 roku posiadłości podlegały w dalszym ciągu pod urząd królewskiej domeny w Środzie Śląskiej. W opisie Wilkszyna wymieniono 73 domy, wolne sołectwo, dobra lenne, 486 mieszkańców, w tym 98 ewangelików, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę. Częścią wsi pozostawał folwark królewskiej domeny zwany Ellende (Miłoszyn). W księdze adresowej z 1872 roku jako właściciel Miłoszyna został wymieniony Eugen Friedrich Hermann von Pogrell (ur. 1835r., zm.1882r.). Zapewne majątek należał do niego już wcześniej. Z małżeństwa z Adelheid Emilie Henriette Cornelie Wilhelmine z domu von Rappard (ur. 1849r., zm. 1943r. w Wleńskim Gródku koło Wlenia) miał 5 synów oraz 5 córek. Najstarsze z dzieci, syn Siegfried Leopold, urodził się w 1871 roku już w pałacu w Miłoszynie. Po śmierci Eugena Friedricha von Pogrell wdowa sprzedała majątek rotmistrzowi w stanie spoczynku Ottonowi von Ramin, wzmiankowanemu do 1886 roku. W tym czasie posiadłość miała powierzchnię 248ha, w tym 188ha pól uprawnych, 21ha łąk, 6ha pastwisk, 14ha lasu, 13ha wody, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano konie, bydło oraz świnie. W 1894 roku włości należały do Eduarda Kohna i Louisa Sandberga z Wrocławia. Przed 1898 rokiem majątek nabył porucznik rezerwy Eberhard Foerster. W 1902 roku dobra liczyły 261,22ha, w tym 207ha pól uprawnych, 18,68ha łąk, 16,33ha lasu, 13ha wody, 2,21ha parku i ogrodu, 4ha gospodarstwa. Eberhard Foerster pozostał właścicielem dóbr do 1905 roku, kiedy to posiadłość zakupił William Reinking. W rękach Wiliama Reinkinga dobra pozostały przynajmniej do 1937 roku. Ich powierzchnia wynosiła 244,6ha, w tym 184ha pól uprawnych, 8,5ha łąk, 25ha łoziny, 14ha lasu, 10ha wody, 1,7ha parku, 1,4ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Rodzina Reinking mieszkała w pałacu do 1945 roku. W końcowej fazie II wojny światowej broniąc Wrocławia poległ Gerhard Reinking, syn właściciela majątku.
Rezydencja na fotografii sprzed 1945 roku
Źródło: https://www.wilkszyn.info/2019/03/18/miloszyn-tajemnice-przysiolka/ (dostęp: 25..06.2024r.)
Pałac w Miłoszynie był wzmiankowany już w 1795 roku. Budowla o cechach klasycystycznych znajdowała się nad brzegiem stawu, będącego fragmentem starorzecza Odry. Pałac był budynkiem podpiwniczonym, założonym na planie prostokąta, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem czterospadowym. Na zachód od rezydencji znajdowały się zabudowania gospodarcze folwarku. W 1945 roku majątek został przejęty przez państwo polskie. W Miłoszycach utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Pod jego zarządem podupadł zarówno folwark jak i rezydencja. Zdewastowany i zrujnowany pałac ostatecznie został rozebrany w 1981 roku. Zagładzie uległa również większość budynków mieszkalnych oraz gospodarczych dawnego majątku. W ich miejscu wzniesiono nowe zabudowania. Obecnie w miejscu folwarku funkcjonuje zakład firmy Grupa Producentów Rolnych Golden Corn. Działająca w Miłoszynie kopalnia piasku zachwiała poziomem wód gruntowych w okolicy. Prowadzi to do wysychania stawów oraz usychania starodrzewu w zaniedbanym parku. Dawny park o przeważnie liściastym drzewostanie nie przypomina rozplanowanego założenia, a raczej zdziczały las.
Wilkszyn Miłoszyn
Folwark przy ulicy Gwizdanowskiej nr 1-3 pod nazwą Karolinenhof wchodził w skład dóbr rycerskich Marszowice (Marchwitz bei Breslau, Kreis Neumarkt) i w opisie tej miejscowości znajdują się informacje o jego właścicielach. Po 1945 roku folwark należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Po upadku PGR-u w latach 90. XX wieku został zdewastowany. Jeszcze kilka lat temu część zabudowań mieszkalnych była użytkowana. Obecnie budynku sukcesywnie są rozbierane i prawdopodobnie folwark już wkrótce zniknie bez śladu.
Wilkszyn położony jest około 26 kilometrów na wschód od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego DK94 w kierunku Wrocławia do Leśnicy i dalej lokalną drogą (ul. Dolnobrzeska, Wińska, Wiśniowa). Przysiółek Miłoszyn położony jest na wschód od centrum Wilkszyna, w starorzeczu Odry.
Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.19921091563499, 16.88262212435115
Dawny folwark Karolinenhof położony przy ulicy Gwizdanowskiej znajduje się na południowy-wschód od centrum Wilkszyna, pomiędzy torami kolejowymi a drogą do Marszowic.
Dokładna lokalizacja:
51.18064734697787, 16.888732995416245
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2024r.