Powiat oławski, gmina Oława
(nazwa niemiecka: Seiffersdorf, Kreis Ohlau)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1253r.
Rys historyczny i stan obecny:
W 1536r. właścicielem Zabardowic był Hans Czettritz, przed którym miejscowość posiadał Leonhard von Rasselwitz. Następnie jeszcze w XVI w. wioska przeszła na własność jednej z linii rodziny von Poser. W drugiej połowie szesnastego stulecia Grodziszów należał do Jerzego von Poser z Zabardowic i Lipki w księstwie oleśnickim. W 1594r. właścicielem Zabardowic był Ernst Poser von Rohrau (być może bratanek Jerzego). Z małżeństwa z N. von Dyhrn z Psar w księstwie oleśnickim pozostawił on dwóch synów Ernesta juniora i Cypriana. W 1626r. Zabardowice należały do rodziny von Czyrn. Następnie majątki w Żernikach Wielkich, Zabardowicach oraz Wysokiej nabył Jan IV von Pein (ur.1582r., zm.1649r.), będący między innymi kanclerzem księstwa wrocławskiego i nadsyndykiem Wrocławia. Zabardowice odziedziczył jego trzeci syn Zygmunt Reinhard (zm.1692r.), od 1668r. członek rady miejskiej Wrocławia. Z małżeństwa z Barbarą Elżbietą von Seidlitz pozostawił on dwóch synów Karola Konrada i Ernsta Leopolda. Żaden z nich nie był jednak wzmiankowany jako właściciel miejscowości. Zapewne została ona sprzedana przedstawicielom rodu von Prittwitz, wspominanym w Zabardowicach w 1680r. Miejscowość w XVII w. należała również do Macieja von Riedel und Loewenstern. W osiemnastym stuleciu Zabardowice w dalszym ciągu często zmieniały właścicieli. Dobra w miejscowości posiadali między innymi: Henryk Ludwig von Koenigsdorff, generał major wojsk pruskich Karol Henryk von Paczynsky (ur.1741r., zm.1806r.) i Pan Grund (wzmiankowany w 1783r.). W 1819 i 1830r. pałac wraz z folwarkiem należały do rodziny von Vitzthum. W 1845r. właścicielem majątku był już porucznik Rudolph Wilhelm Joseph Hoffmann. Przed 1856r. posiadłość nabyli kupcy Schneider i Müller. W 1861r. właścicielem dóbr był tylko Schneider. Przed 1866r. sprzedał je Wilhelmowi Schillerowi. W 1886r. majątek w Zabardowicach liczył 390ha, w tym 355ha pól uprawnych, 5ha łąk, 19ha lasów, 11ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. W tym czasie folwarkiem zarządzał inspektor Klinner. W rękach Wilhelma Schillera pałac i gospodarstwo pozostały przynajmniej do 1894r.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4388035,foto.html?idEntity=515708 (dostęp: 18.06.2019r.)
Przed 1902r. dobra w Zabardowicach o powierzchni 440ha nabyła cukrownia z Brzegu (Zuckerfabrik Neugebauer & Co. in Brieg). Prawdopodobnie do końca drugiej wojny światowej pałac wraz z folwarkiem był częścią majątku tej firmy. W 1937r. posiadłość liczyła 439,5ha, w tym 370ha pól uprawnych, 30ha łąk, 9,5ha pastwisk, 6ha lasów, 13ha parku, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Schulz. Trudno powiedzieć jaką funkcję pełnił pałac w Zabardowicach za rządów cukrowni z Brzegu. Być może był siedzibą właściciela zakładu, bądź też mieszkał w nim zarządca majątku. W 1945r. posiadłość zajęła Armia Czerwona. Od połowy lat pięćdziesiątych do 1991r. majątek należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Polwicy. W tym czasie w pałacu znajdowały się mieszkania pracowników i biura firmy. Po upadku PGR-u rezydencja wraz z folwarkiem znalazła się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Agencji Nieruchomości Rolnych. Po 1991r. pałac w znacznym stopniu został zdewastowany. Około 2009r. wymieniono w budynku dach. Zabytek w 2012 roku pozostawał własnością ANR.
Stan rezydencji w 2012 roku
{gallery}848{/gallery}
W 2013 roku wrocławski oddział agencji sprzedał zespół pałacowo-parkowy prywatnemu inwestorowi, za nieco ponad milion złotych. Powierzchnie użytkowa rezydencji wynosi 745m2, a działka na której zabytek jest położony liczy 3,5ha. W odnowionym pałacu miała powstać placówka rehabilitacyjno-medyczna wraz z zapleczem hotelowym. Niestety w kolejnych latach prywatny inwestor nie podjął żadnych prac remontowych i opuszczony budynek powoli niszczał. W nocy z 13 na 14 kwietnia 2019 roku w pałacu wybuch pożar. Objął on dach jak i wnętrza budynku. Przez kilka godzin ogień gasiło 20 zastępów straży pożarnej. W sumie w akcji brało udział 80 strażaków z trzech powiatów: oławskiego, strzelińskiego i wrocławskiego. Konstrukcję zabytku uszkodził zarówno ogień jak i woda, której strażacy użyli do gaszenia pożaru. Niestety straży pożarnej nie udało się skontaktować z właścicielem obiektu. Obecnie wypalony pałac pozostaje opuszczony. Budynek nie jest w żaden sposób zabezpieczony zarówno przed czynnikami atmosferycznymi, jak i wejściem osób niepowołanych.
Stan pałacu po pożarze czerwiec 2019 roku
Pałac
Początki pałacu w Zabardowicach sięgają XVI w., w końcu XIX w. budynek przebudowano w stylu neorenesansowym. Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem dwuspadowym z lukarnami. Fasada siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem, poprzedzonym zrujnowanym drewnianym gankiem. Środkową oś budynku akcentują boniowane lizeny i wydatna lukarna. Elewacje, za wyjątkiem ogrodowej, zachowały liczne detale architektoniczne: boniowane przyziemie i narożniki budynku, wydatne gzymsy (przepaskowy między kondygnacjami i wieńczący), szczyty o podziałach ramowych, wykonanych za pomocą gzymsów i pilastrów, opaski wokół otworów okiennych (część z kluczem), trójkątne nadokienniki, ozdobne płyciny pod oknami drugiej kondygnacji. W przyziemiu elewacji tylnej kamienne obramowania otworu okiennego świadczące o renesansowej przeszłości budynku. Układ wnętrz dwutraktowy. Na osi pałacu sień, w niej drewniana klatka schodowa. Niedostępne wnętrza można zobaczyć przez część okien. W dwóch pomieszczeniach pałacu przetrwały sklepienia kolebkowe z lunetami. Obecna sytuacja zabytku i jego przyszłość nie są jasne. Wejścia do wnętrza zostały zabezpieczone, wyremontowano również dach. Remont jednak nie został zakończony, ściany budynku oraz stropy wewnątrz są mocno zawilgocone. W najgorszym stanie jest elewacja tylna, w znacznym stopniu pozbawiona tynku i w kilku miejscach spękana.
Aktualizacja opisu 2019 rok
Po pożarze pałac jest pozbawiony dachu, poddasze i więźba dachowa zostały całkowicie zniszczone. Na kolejnej kondygnacji zawaliła się część stropów. Cały budynek jest niezabezpieczony i zalewany wodami opadowymi, co przyczynia się do dalszej szybkiej degradacji wnętrz.
Zabytki w Zabardowicach
Do rejestru zabytków w Zabardowicach wpisano zespół pałacowy: pałac (27.09.2005r., nr rej. 583/A/05) i park (27.12.1984r., nr rej.: 561/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Zabardowic jest mało realny, w miejscowości raz dziennie zatrzymuje się autobus PKS z Oławy. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego typu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz i dalej DK 396 do Oławy. W mieście z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w ulicę Władysława Broniewskiego, jej przedłużenie – ulica Zaciszna prowadzi prosto do Zabardowic. Pałac wraz z otaczającym go parkiem oraz dawnym folwarkiem znajdują się na lewo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 145km. Na miejscu samochód można zostawić przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2012 r., aktualizacja zdjęć i tekstu czerwiec 2019r.