Powiat cieszyński, gmina Zebrzydowice
(nazwa niemiecka Seibersdorf, Kreis Teschen)
Rys historyczny i stan obecny:
Zebrzydowice pojawiają się po raz pierwszy w źródłach pisanych na początku czternastego stulecia jako Siffridi villa – wieś Zygfryda. Po tajemniczym Zygfrydzie kolejnym znanym właścicielem majątku był Przesske z Zebrzydowic, wzmiankowany w 1413 r. W roku 1467 Jan Burzej z Klvova wykupił część Zebrzydowic z rąk Mikesza z Jedłownika, a w sześć lat później zamienił z niejakim Krzystkiem wieś Lisownicę na resztę Zebrzydowic. Pod rokiem 1483 jako właściciel Zebrzydowic wymieniony był Paweł z Kornic i Šumperku. Jeden z jego potomków, Hynek Bielik z Kornic, w 1524 r. sprzedał Zebrzydowice wraz z Marklowicami Jerzemu Liszce z Niemieckiej Lutynii. W 1583 r. tarapaty finansowe zmusiły Hynka Liszkę do sprzedaży Zebrzydowic. W następnych wiekach często zmieniali się właściciele miejscowości, a majątek podzielono na kilka działów. W wyniku wspomnianych podziałów wyodrębniły się Zebrzydowice Górne, w których istniał drewniany dwór, niezachowany do dziś oraz Zebrzydowice Dolne, w nich znajduje się pałac wzniesiony w miejscu wcześniejszego zamku. W 1747 r. Franciszek Ludwik de Mattencloit odkupił od Karola Józefa Hoditza Zebrzydowice Dolne. Jego potomkowie posiadali majątek do 1888 r., a jeden z nich Jan Baptysta de Mattencloit w 1836 r. wykupił Zebrzydowice Górne i ponownie zjednoczył wioskę. W 1888 r. zmarł Emeryk Emanuel de Mattencloit, ostatni z rodu właściciel Zebrzydowic, a zadłużone dobra przejął Henryk Larisch von Mönnich. Zaczęły się złe czasy dla zebrzydowskiego pałacu, w którym urządzono siedzibę administracji majątku. Ostatnim właścicielem posiadłości był Jan Henryk Larisch von Mönnich. W 1946 roku jego majątki zostały znacjonalizowane. W tym czasie pałac był już w znacznym stopniu zrujnowany, dopiero w 1958 r. przystąpiono do odgruzowywania zabytku, który ostatecznie odbudowano do 1963 r. Odbudowany pałac stał się własnością gminy Zebrzydowice, do której do dziś należy. W 1970 r. miejscowe władze postanowiły dobudować do wschodniej ściany salę widowiskową, a w latach 80-tych XX wieku w miejscu parku wystawiły amfiteatr. Obecnie w pałacu mieści się ośrodek kultury, biblioteka oraz restauracja.
Pałac
Rezydencja z XVIII wieku wzniesiona w miejscu późnogotyckiego zamku z XVI w., wymienionego w 1663 r. jako dwór. Budynek wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1878 r. dodano skrzydło boczne. Późnobarokowy pałac murowany z kamienia i cegły, otynkowany, wzniesiony na planie litery „L”, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem mansardowym z nowszymi facjatkami. Fasada ośmioosiowa, z nieznacznym środkowym dwuosiowym ryzalitem, zamkniętym trójkątnym przyczółkiem, w którym umieszczono kartusze herbowe rodów de Mattencloit i von Beess oraz napis dotyczący fundatorów z datą „1760”. Większość elewacji prosta, ozdobiona tylko gzymsem między kondygnacjami i wydatnym gzymsem wieńczącym. Jedynie na piętrze fasady i jednej z bocznych elewacji zachowane podziały ramowe, z lizenami i belkowaniem. Elewacje boczne oszkarpowane. Wszystkie okna prostokątne, tylko na piętrze z ozdobnymi gzymsami. Układ wnętrz przebudowany, parter korpusu dwutraktowy, z sienią na osi; skrzydło boczne trzytraktowe.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Zebrzydowic można dojechać komunikacją publiczną na kilka sposobów, jednak każdy wymaga przesiadek i jest czasochłonny. Najlepiej z Katowic wyjechać autobusem do Cieszyna lub Jastrzębia-Zdroju. Z Cieszyna do Zebrzydowic kursują pociągi (niestety dość rzadko) oraz autobusy firmy Linea-trans. Z Jastrzębia-Zdroju do Zebrzydowic można dotrzeć autobusami Linea-trans lub linii 120 obsługiwanej przez MZK Jastrzębie-Zdrój. Dokładne informacje na stronach przewoźników oraz Urzędu Gminy Zebrzydowice. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Rybnika, dalej DK 929 do Świerklan, a następnie DK 930 do Mszany, skąd DK 933 do Jastrzębia-Zdroju. Z Jastrzębia DK 937 prowadzi prosto do Zebrzydowic. W jedną stronę niecałe 60 km. Dokładny adres: ul. Ks. A. Janusza 21. Na miejscu można zostawić samochód na niewielkim parkingu przed pałacem.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2009 r.
