Powiat oleski, gmina Zębowice
(nazwa niemiecka: Zembowitz, w latach 1936-1945 Föhrendorf, Kreis Rosenberg O.S.)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1305 r.
Właściciele majątku: w czasach Bolesława II opolskiego (I poł. XIV w.) Staszko z Zębowic, następnie Hartwig i Herbert, w 1410 r. wzmiankowany był Wernko Szeliha z Zębowic. Kolejna informacja o właścicielach majątku pochodzi dopiero z XVI w. W 1538 r. Bernard Wysocki z Wysokiej kupił wioskę od Piotra Ogonka. Rok później Bernard przekazał majątek, swej żonie Markiecie z domu Dobschuetz von Chorula. Mieszkała ona w Zębowicach po śmierci męża. Następnie ich synowie sprzedali miejscowość Janowi von Spiegel (zm. 1567 r.). Po śmierci Jana majątkiem zarządzała wdowa po nim, Jadwiga, córka Wacława juniora von Pelka z Urbanowic. Z 1612 r. pochodzi informacja o kolejnym właścicielu Zębowic, Hynku Czornberg. Majątek należał następnie do Jana ze Steblowa i rodziny Paczynski. W 1657 r. Wacław von Paczynski ufundował złotą monstrancję dla kościoła w Zębowicach. W latach 1659-60 Jan Blankowski von Dembschuetz und Turawa (ur. 1604 r., zm. po 1680 r.) kupił część Zakrzowa Turawskiego, Zębowice i Knieję. W 1680 r. Blankowski przekazał rodzinne dobra, synowi Bogusławowi Ernestowi Antoniemu (ur. 1659 r., zm. przed 1710 r.). Po śmierci Bogusława państwo Dobrodzień i majątki w okolicy Olesna odziedziczył jego syn Jan Wacław. W 1738 r. Wacław Łazarz Blankowski, syn Jana Wacława, sprzedał wszystkie rodzinne posiadłości Janowi Kasprowi von Sader. Kolejnymi właścicielami majątku w Zębowicach byli: Ludwik Franciszek Ziemecki, rodzina Wallhofen, landgraf Wiktor Amadeusz von Hessen – Rothenburg. Po śmierci landgrafa Wiktora Amadeusza w 1834 r. dobra zębowickie odziedziczyła rodzina książęca von Hohenlohe-Schillingsfürst. W jej rękach majątek pozostał do końca drugiej wojny światowej. W pierwszej połowie XX w. przez długi czas liczącymi ponad 1000 ha dobrami zarządzał Karl Adametz, który mieszkał w zębowickim pałacu. Po 1945 r. posiadłość została znacjonalizowana. Pałac przekazano Wojsku Polskiemu, następnie część jego pomieszczeń wykorzystywała Spółdzielnia Produkcyjna, szkoła i przedszkole. W 1960 r. gmina wydzierżawiła zabytek Zakładom Przemysłu Dziewiarskiego w Białej Prudnickiej, następnie w latach 1966-67 pełnił funkcję siedziby GS. Od 1968 do 1980 r. budynek ponownie był dzierżawiony przez zakłady z Białej. Organizowano w nim kolonie i różne okolicznościowe imprezy. Częste zmiany właścicieli pogarszały stan pałacu, jednak najgorsze miało dopiero nadejść. Po zakończeniu dzierżawy przez zakłady z Białej obiekt przez 11 lat stał pusty. W 1991 r. gmina Zębowice sprzedała zabytek wraz z otaczającym go parkiem Przemysławowi Szpryngielowi. Dosyć szybko okazało się, że nie jest on w stanie podołać kosztom remontu i w 1996 r. odsprzedał pałac Danucie Niburskiej. Nowa właścicielka po dokonaniu niewielkich prac zabezpieczających wyjechała z Polski. Prawdopodobnie obecnie pałac w dalszym ciągu jest jej własnością. Teren wokół budynku ogrodzony, zabytek można zobaczyć z zewnątrz z większej odległości. Pozostawiony swemu losowi pałac w Zębowicach powoli umiera, na co najlepszym dowodem jest zawalenie się pomiędzy 2007 a 2010 rokiem pozostałości portyku kolumnowego.
Pałac
Klasycystyczny pałac w Zębowicach został wzniesiony na początku XIX w. przez landgrafa Wiktora Amadeusza von Hessen – Rothenburg. Rezydencja została uszkodzona przez powstańców śląskich w 1921 r., w następnych latach odbudowana i nieco przekształcona (skrócona od strony północnej). Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, na sklepionych kolebkowo i segmentowo piwnicach, dwukondygnacjowy, nakryty dachem naczółkowym wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja wschodnia) siedmioosiowa, poprzedzona była podjazdem z czterokolumnowym portykiem, podtrzymującym belkowanie i trójkątny spłaszczony przyczółek. W elewacji ogrodowej (zachodniej) półkoliście wysunięty salon, pierwotnie znajdujący się na osi budynku. W elewacji bocznej południowej niewielki parterowy ganek podtrzymujący balkon. Zabytek za wyjątkiem gzymsów (między piętrami i wieńczącego) pozbawiony większości detali architektonicznych. Wnętrza niedostępne, przekształcone i zdewastowane.
Zabytki w Zębowicach
Do rejestru zabytków w Zębowicach wpisano zespół pałacowy: pałac (21.05.1965 r., nr rej.: 1037/65) i park z alejami grabowymi (8.07.1985 r., nr rej.: 128/85). Podczas wizyty w miejscowości warto również zwrócić uwagę na wzniesiony w latach 1910-11 kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP i pochodzącą z XVIII w. figurę św. Jana Nepomucena.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Zębowic zapewniają prywatni przewoźnicy: firmy: LUZ i Usługi Transportowe Beata Aleksandra Jeziorowska Olesno. Najczęściej ich autobusy kursują do Opola, rzadziej do Olesna. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 do Lublińca i dalej DK 46 do Dobrodzienia. Z Dobrodzienia najlepiej wyjechać ulicą Szemrowicką, prowadzącą do Zębowic przez Warłów, Szemrowice. Odległość: w jedną stronę około 80 km. Pałac znajduje się na prawo od głównej drogi, samochód można zaparkować tuż obok ogrodzenia otaczającego budynek.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r.
