Powiat częstochowski, gmina Janów
Miejscowość położona na terenie Małopolski zachodniej, na skutek podziałów administracyjnych Polski po 1945r. znalazła się w województwie śląskim, jednak historycznie nie jest związana ze Śląskiem.
Początki wioski sięgają XIII wieku, a jej pierwotną nazwą był Potok. Zmiana nazwy na Złoty Potok nastąpiła dopiero w XIX wieku. Pierwszymi właścicielami Potoku byli członkowie rodu Odrowążów. Od czternastego stulecia miejscowość należała do rodziny Śreniawitów. Około połowy XVI w. Potok przejęli od nich przedstawiciele rodu Silnickich. W 1581r. Jan Silnicki przebudował istniejący już wcześniej dwór obronny. W pierwszym ćwierćwieczu siedemnastego stulecia miejscowość wraz z rezydencją przeszła na własność Jana Korycińskiego. Następnie od 1625r. Potok posiadali przedstawiciele rodziny Koniecpolskich. W osiemnastym wieku majątek w miejscowości przeszedł w ręce Potockich herbu Pilawa. Następnie koło 1785r. na krótko dobra objął książę kurlandzki Karol Ernest Biron. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli Szaniawscy, Pruszakowie (od 1815r.), Stanisław Leski (1829r.), Feliks Skarżyński (1839r.), Cyprian Pintowski (w latach 1840-1851), rodzina Krasińskich (od 1851 do 1877r.) oraz Raczyńscy (w latach 1877-1945). Po wybuchu drugiej wojny światowej w 1939r. rezydencja w Złotym Potoku została zajęta przez żołnierzy Wehrmachtu. Raczyńscy już nie odzyskali swojego majątku. W 1945r. został on znacjonalizowany przez władze Polski Ludowej. W końcowej fazie drugiej wojny światowej dobra w Złotym Potoku poniosły pewne szkody, między innymi został zniszczony dwór. Zabytek odbudowano i wykorzystywano jako budynek mieszkalny dla nauczycieli Technikum Rolniczego. W 1985r. w dworze urządzono muzeum związane z postacią poety Zygmunta Krasińskiego. W nieuszkodzonym pałacu w Złotym Potoku początkowo ulokowano Technikum Rolnicze. Następnie budynek wykorzystywało Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe z Częstochowy, a od 1996r. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Dwór w Złotym Potoku jest własnością gminy Janów. W ostatnich latach zabytek był remontowany. W jego wnętrzach w dalszym ciągu funkcjonuje muzeum, więc można je zobaczyć w godzinach pracy placówki. W znacznie gorszej sytuacji jest pałac należący do starostwa powiatowego w Częstochowie. Od kilku lat toczy się proces pomiędzy spadkobiercami rodziny Raczyńskich a państwem polskim. W rezultacie z pałacu wyprowadził się ostatni użytkownik i obecnie niezagospodarowany budynek powoli zmienia się w ruinę. Niejasna sytuacja prawna nie zachęca nikogo do inwestowania w ten piękny zabytek. Tocząca się przez wiele lat sprawa majątku w Złotym Potoku nie przynosi chluby III Rzeczpospolitej.
Dwór
Niewielka parterowa klasycystyczna rezydencja została wzniesiona w 1829r. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie zbliżonym do prostokąta, z krótkim bocznym skrzydłem, parterowy, nakryty dachem naczółkowym wykonanym z gontu. Fasada dziewięcioosiowa, z głównym wejściem poprzedzonym gankiem kolumnowym. Skromne elewacje pozbawione są detali architektonicznych. Najciekawszym elementem jest wspomniany wyżej ganek oparty na czterech kolumnach toskańskich. Układ wnętrz przekształcony, dwutraktowy.
Pałac
Rezydencja wzniesiona w 1856r. przez Wincentego Krasińskiego w miejscu zniszczonego szesnastowiecznego dworu obronnego. Pałac gruntownie przebudowany w latach 1903-1905 według projektu Jana Heuricha i Zygmunta Hendla. Kolejna przebudowa miała miejsce w 1939r. Budynek o cecha neorenesansowych i neoklasycystycznych, murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym wydatnym ryzalitem, w części środkowej trzykondygnacyjnym, zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. Główne wejście poprzedza portyk filarowy podtrzymujący taras. Po bokach wejścia dwa wyrzeźbione w marmurze lwy podtrzymujące tarcze z herbami Krasińskich i Raczyńskich. Na prawo od frontowego ryzalitu podcień filarowy również zwieńczony tarasem. Elewacje pałacu zachowały liczne ozdobne detale architektoniczne: gzymsy między kondygnacjami i gzyms wieńczący, boniowane lizeny, boniowanie pasowe przyziemia, opaski wokół otworów okiennych, płyciny podokienne, nadokienniki na konsolkach. W części pomieszczeń rezydencji przetrwała dekoracja stiukowa sufitów i fragmenty oryginalnych boazerii.
Do pałacu przylega rozległy park krajobrazowy z licznymi okazami starodrzewu. Dodatkową atrakcją parku są stawy.
Zabytki w Złotym Potoku
Do rejestru zabytków w Złotym Potoku wpisano miasto w ramach założenia historycznego (14.03.1953r., nr rej.: R/400/53), kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela (2.05.1957r., nr rej.: R/504, 7.03.1960r., nr rej.: 263/60 oraz 16.02.1978r., nr rej.: 27/76/A), cmentarz katolicki (27.05.1988r., nr rej.: 422/88) oraz zespół pałacowy: pałac z parkiem (3.03.1960r., nr rej.: 262/60 i 13.02.1978r., nr rej.: 29/76/A) i dworek Zygmunta Krasińskiego (2.05.1957r., nr rej.: R/505, 4.03.1960r., nr rej.: 261/60 i 13.02.1978r., nr rej.: 28/78).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Złotego Potoku zapewniają nieliczne autobusy PKS Myszków z Myszkowa i częściej kursujące autobusy PKS Częstochowa z Częstochowy. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Częstochowę. Do miasta można dotrzeć pociągami spółki Koleje Śląskie, między innymi z Gliwic, Zabrza, czy Katowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Krakowa do Katowic, następnie S86 i DK1 do Siewierza i dalej DK78 i DK793 w kierunku Janowa. Ta ostatnia trasa prowadzi przez Złoty Potok. Zespół pałacowo-parkowy w Złotym Potoku znajduje się na prawo od głównej ulicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 100km. Samochód można zaparkować w centrum miejscowości.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2012 r.
