Powiat średzki, gmina Miękinia
(nazwa niemiecka Borne, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Źródłach
Do rejestru zabytków w Źródłach został wpisany kościół filialny p.w. Krzyża Świętego (nr rej.: A/1160/986 z 29.08.1963r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. dzwonnicę, mur obronny, cmentarz katolicki, cmentarz poewangelicki (na wschód od wsi), zespół pałacowy (nr 1, 1b, 47, 50): pałac, dawny ogród z zadrzewieniem, dwie obory (nr 1), stodoła (nr 1), spichlerz (obecnie magazyn pasz, nr 1), czworak (obecnie budynek mieszkalno-gospodarczy, nr 1b), budynek gospodarczy (nr 1b).
Miejscowość wzmiankowano w 1278 roku jako Fonte, w 1336 roku jako Born, a w 1338 roku pod nazwą Fons. W XVI i XVII wieku majątek w Źródłach należał do rodów: von Urzatin, von Seidlitz, Juschin, von Kuhl, von Schellendorf i von Reimnitz. Od 1690 roku wieś była własnością Johanna von Gutsmutsa. W rękach jego potomków pozostała przynajmniej do 1714 roku. W 1760 rok córki von Böcklina sprzedały majątek Johannowi Heinrichowi Casimirowi hrabiemu von Carmer (ur.1721r., zm.1801r. w Ryczeniu). Johann von Carmer był prawnikiem, referendarzem, następnie radcą rządowym w Opolu, od 1768r. ministrem sprawiedliwości prowincji śląskiej, od 1779r. wielkim kanclerzem Królestwa Prus. Przyczynił się do reformy i ujednolicenia pruskiego prawa i sądownictwa. Opracował kodyfikację prawa i nową procedurę cywilną. Nabył liczne posiadłości na Śląsku, z których w 1801 roku utworzył dwa fideikomisy. Majorat Ryczeń obejmował majątki w Osetnie i Niwie koło Góry Śląskiej, natomiast w skład majoratu Źródła wchodziły dobra w Pęczkowie. W 1795 roku w Źródłach znajdowała się pańska siedziba, folwark, katolicki kościół filialny, szkoła, 6 gospodarstw kmieci, 22 zagrodników, 11 chałupników i kolejne 5 domostw oraz wiatrak. W sumie w 52 budynkach mieszkało 312 osób. Działał także browar i kuźnia. W 1797r. rodzina von Carmen otrzymała dziedziczny tytuł hrabiowski. Sam Johann został odznaczony przez króla Prus orderem Orła Czarnego. W 1801 roku po śmierci ojca włości odziedziczył Hans Friedrich Heinrich hrabia von Carmer (ur.1765r. w Ryczeniu, zm. 1809r. w Wilkowie). Kolejnym właścicielem dóbr został porucznik Hans Carl Heinrich hrabia von Carmer (ur.1798r. we Wrocławiu, zm. 1857r. w Pęczkowie), syn Hansa Friedricha. Hans Carl Heinrich z czasem awansował do stopnia rotmistrza. Był również rycerzem zakonu joannitów. W jego rękach poza majątkami Pęczków i Źródła znalazły się dobra Lamowice Stare w powiecie wrocławskim. W 1830 roku w Źródłach znajdowało się 55 domów, pałac, folwark, katolicki kościół, ewangelicka szkoła, 2 wiatraki, browar, gorzelnia, kopalnia torfu. Wieś liczyła 441 mieszkańców, w tym 91 katolików. W skład włości wchodził folwark Zielona Łąka (Grϋnthal) złożony z 5 domów. Mieszkały w nich 24 osoby, w tym 3 wyznania katolickiego. W 1845 roku w miejscowości wzmiankowano 53 domy, pałac, folwark, 522 mieszkańców, w tym 126 katolików, katolicki kościół, ewangelicką szkołę, hodowlę 2000 owiec oraz 193 sztuk bydła, 2 wiatraki, dominalną kopalnię torfu. W folwarku Zielona Łąka (Grϋnthal) znajdowało się 9 domów. Folwark liczył 53 mieszkańców, w tym 4 katolików. W 1857 roku majorat otrzymał w spadku Hans Friedrich Ludwig Wilhelm hrabia von Carmer (ur.1827r. w Pęczkowie, zm.1885r. w Lugano), syn Hansa Carla. W 1885 roku kolejnym właścicielem fideikomisu został syn Hansa Friedricha, Hans Carl Ernst Gotthilf Friedrich von Carmer (ur.1861r. w Pęczkowie, zm.1922r. w Cesarzowicach). Carl von Carmer był asesorem, starszym ziemskim i rotmistrzem rezerwy. Z małżeństwa z Charlotte Elise Anne Julie (ur.1878r., zm.1926r.) z domu baronówną von Berlichingen miał trzech synów i trzy córki. Źródła odziedziczył drugi syn Carl Friedrich Johann Heinrich Casimir hrabia von Carmer (ur.1911r. w Cesarzowicach, zm. 2002r. Krüdensheide). W okresie jego małoletniości opiekę nad majątkiem sprawował dyrektor ziemski Horst von Tettenborn, porucznik w stanie spoczynku. W 1937 roku wchodząca w skład majoratu majątek Źródła liczył 587ha, w tym 563ha pól uprawnych, 19ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Rodzina von Carmer często korzystała z rezydencji w pobliskich Cesarzowicach i Pęczkowie. Pałac w Źródłach przez wiele lat był oddawany w dzierżawę. Wzmiankowano w nim w 1872 roku komisarza dystryktu policyjnego Wilde, a następnie przez wiele lat przedstawicieli rodziny Demuth: w latach 1886-1894 królewskiego radcę ekonomicznego Heinricha, a po nim w 1912 roku rotmistrza Fritza.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/963995,foto.html?idEntity=506005 (dostęp: 29.01.2022r.)
Po 1945 roku w rezydencji działał Klub Książki i Prasy. Następnie zabytek przekazano Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Brzezince. Około 1965 roku miał miejsce remont adaptacyjny. W jego wyniku uproszczono elewacje, zmieniono częściowo układ otworów okiennych oraz zniszczono część wystroju wnętrz. W pałacu urządzono biura Zakładu Rolnego w Źródłach oraz mieszkania dla jego pracowników. Przez kilkadziesiąt lat obiekt należał do PGR-u. Od 2002 roku właścicielem pałacu jest gmina Miękinia. W zabytku działa świetlica. Większość pomieszczeń jest nieużytkowana.
Klasycystyczny pałac z początku XIX wieku, przebudowywany w XIX i XX wieku, pozbawiony cech stylowych. Murowany z cegły, na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, zachował się portal akcentujący główne wejście w fasadzie, w elewacji ogrodowej centralnym trzyosiowy płytki ryzalit, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, lizeny akcentujące naroża i część środkową budynku, proste odcinkowe nadokienniki nad oknami parteru fasady.
Układ wnętrz dwu – oraz dwu i pół traktowy. W sieni trzybiegowe schody. Na osi pałacu salon. Wnętrza nakrywają stropy, część z dekoracją fasetową. W piwnicach sklepienia kolebkowe. Zachowana część oryginalnych posadzek oraz stolarka.
Miejscowość Źródła położona jest około 9 kilometrów na wschód od Środy Śląskiej. Przez wioskę przebiega DK 94 łącząca Środę Śląską i Wrocław. Zespół pałacowy położony jest na południowym krańcu wsi.
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.15619293137887, 16.72327734413023
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2022r.
