Powiat bolesławiecki, gmina Nowogrodziec
(nazwa niemiecka: Giessmanndorf, Kreis Bunzlau)
Najstarsze osadnictwo w Gościszowie sięga czasów wczesnośredniowiecznych a po raz pierwszy wieś wymieniono w źródłach w 1233r. Wtedy też zaczęto budowę późnoromańskiego kościoła stojącego niedaleko zamku.
Samo założenie zamkowe, powstało prawdopodobnie na miejscu wczesnosłowiańskiego grodziska, stąd jego kształt czworoboku o silnie zaokrąglonych narożnikach. Istniejący do dzisiaj kamienny zamek powstawał etapami od połowy XIV (niewykluczone, że nieco wcześniej) do początku XX w. i był wielokrotnie przebudowywany. Zamek budowany był z kamienia i częściowo z cegły, zawierał w sobie wszystkie cechy stylowe kolejnych epok, a więc styl wczesnego (XIV w.) i późnego gotyku (XV w.), renesans przechodzący w manieryzm (do połowy XVII w.), barok (XVIII w.), klasycyzm (połowa XIX w.), neogotyk (po 1870 r.) i wreszcie kompilacje stylowe z początku XX w. Całe założenie otaczała nawodniona fosa i zespół budynków folwarcznych (od XVI - pocz. XX w,.) oraz park (niegdyś w stylu angielskim). Zamek, spalony w 1945 r. popadał w coraz większą ruinę.
Najstarsze założenie warowne powstało prawdopodobnie dla księcia Henryka I jaworskiego, ale dość szybko (1318) przeszło na jego stryja Gebharda v.Querenfurta. Od około 1380 r. majątek stał się własnością rodu v.Warnsdorff i pozostał w jego władaniu do 1631 r., gdy został zlicytowany za długi. W pocz. XV w. pomieszkiwał tu, należący do ówczesnej elity rycerskiej, Franz (Franczko) v.Warnsdorff, który wraz z bratem Nickelem walczył w wielkiej wojnie Polski z Zakonem Krzyżackim. Obaj walczyli pod Grunwaldem, a Nickel dostał się do polskiej niewoli. Przez kilka lat zamek zajmował też jego syn Hans, człowiek niezwykle gwałtownego charakteru, nazywany z tej racji Wulf (Wilk), bliski doradca i zaufany rycerz króla Jerzego z Podiebradu, będący potem przez 20 lat starostą Kłodzka i Ziębic, mieszkający na stałe w Czechach i tam pochowany koło Trutnov. W ciągu XVI w. mieszkało w zamku gościszowskim wiele ciekawych postaci, humanistów, obracających się wśród ówczesnej elity intelektualnej Śląska. Najwybitniejszą postacią był jednak Caspar v.Warmsdorff (1570-1631), starosta księstwa świdnicko-jaworskiego i autor późnorenesansowej rozbudowy zamku i twórca niezwykłej manierystycznej dekoracji szczytów, niezachowanej do dziś.
Po jego śmierci majątek został przejęty przez kolejnego starostę tego księstwa, Heinrcha v. Bibrana. Był to konwertyta, znienawidzony przez śląskich protestantów i usunięty ze swego stanowiska za defraudację cesarskich pieniędzy. W jego rodzie zamek pozostał w nieprzerwanym dziedziczeniu do 1945 r.
W 1781 r. Gościszów przestał być główną siedzibą Bibranów, jednak w latach 1690-1750 nadal sukcesywnie upiększano otoczenie zamkowe, tworząc barokowe ogrody.
W latach 1845-56 nastąpiło ponowne ożywienie budowlane, dokonane przez podróżnika i romantyka Egona Gustava v.Schoenberg-Bibran-Modlau. Była to rozbudowa w stylu neoklasycyzmu włoskiego, która objęła zamek a także budynki na terenie folwarku. Około 1856 r. dokonano przebudowy neogotyckiej nawiązującej do modnego wówczas stylu angielskiego. Kolejne zmiany nastąpiły w samym końcu XIX w. i jeszcze niewielka rozbudowa w 1908 r.
Zamek został zbombardowany w 1945 roku przez niemieckie lotnictwo i niemal doszczętnie spłonął, podobnie jak sąsiedni kościół ewangelicki. Od tego czasu stopniowo niszczał, mimo prac prowadzonych w jego murach jeszcze w latach powojennych. W 1992 roku został sprzedany osobie prywatnej, która nie dbała o obiekt, a złodzieje rozkradli jego kamienne detale. Dewastacja i zniszczenie trwają do dzisiaj.
Małgorzata Stankiewicz,
Maj 2011 r.
Zabytki w Gościszowie
Do rejestru zabytków w Gościszowie wpisano: kościół parafialny p.w. MB Częstochowskiej (23.02.1961 r., nr rej.: A/876/857); zespół zamkowy (24.11.1956 r., nr rej.: A/874/403, decyzja pałac oraz 16.12.1958 r., nr rej.: 451 decyzja zamek wodny), spichrz (11.05.b.r., nr rej.: A/877/1296), park (27.02.1987 r., nr rej.: A/875/892/J); dom nr 200 (23.05.1972 r., nr rej.: 2000). Do rejestru zabytków powinien również zostać wpisany dwór w Gościszowie. Bezczynność służb konserwatorskich w sprawie znajdującego się w rejestrze zamku pokazuje, że taki wpis jest pozbawiony sensu. Obecnie państwo polskie nie potrafi skutecznie ochronić przed zagładą obiektów które zostały uznane za dziedzictwo narodowe.
Gościszów dwór
Renesansowy dwór wzniesiony w latach dziewięćdziesiątych XVI w., bądź na początku XVII w. Zrujnowany budynek murowany z kamienia, niepodpiwniczony, dwukondygnacyjny. Fasada siedmioosiowa, z centralnym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Układ wnętrz dwutraktowy z centralną sienią, w której znajdowały się schody prowadzące na pierwsze piętro. Pomieszczenia nakrywały sklepienia kolebkowe z lunetami i drewniane stropy belkowe. W pobliżu dworu znajdował się niezachowany folwark. Obecnie ruiny dworu nie są zabezpieczone przed wejściem, trudno określić ich sytuację własnościową. Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Gościszowa zapewniają między innymi autobusy PKS i busy firmy „AUTO-LINE” z Bolesławca i Nowogrodźca. W Bolesławcu znajduje się stacja kolejowa. Zatrzymują się na niej także pociągi kursujące z Gliwic, dlatego podróżującym z Górnego Śląska polecam dojazd do Gościszowa przez Bolesławiec. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Zgorzelca do węzła Okmiany, następnie DK 4 do Bolesławca. Z Bolesławca najlepiej wyjechać ul. Lubańską i kontynuować jazdę do Gościszowa lokalnymi drogami przez Otok, Kraszowice, Ocice. Odległość: w jedną stronę około 285 km. Dwór w Gościszowie znajduje się na niewielkim wzniesieniu na prawo od głównej ulicy, prowadzi do niego gruntowa droga. Na miejscu samochód trzeba zostawić na poboczu drogi. Zamek położony jest w centrum miejscowości, w pobliżu kościoła, przy którym znajduje się parking.
Damian Dąbrowski,
Maj 2011 r.
