Powiat dzierżoniowski, dzielnica miasta Pieszyce
(nazwa niemiecka: Steinseifersdorf, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka na temat Rościszowa pochodzi z dokumentu z 1322 roku. Początki osady sięgają jednak połowy trzynastego stulecia. Jednocześnie na górze zwanej Grodzisko (535 m n.p.m.) powstało nieregularne założenie obronne otoczone kamienno-drewniano-ziemnymi wałami. Położoną nad Rościszowem warownię datuje się na drugą połowę XIII wieku i wiąże z działalnością księcia Henryka IV Probusa (ur.1257/58r., zm.1290r.). Umocnienia prawdopodobnie przestały być potrzebne i zostały opuszczone na przełomie XIII i XIV wieku. W średniowieczu właścicielami majątku w Rościszowie byli posiadacze pobliskich Pieszyc z rodu de Peterswalde. Po śmierci Hansa II de Peterswalde ze Średnich Pieszyc, nastąpił podział rodzinnych włości. Część dóbr obejmującą Rościszów objął jego syn Hans III de Peterswalde. Po śmierci Hansa III w 1593 roku spadek objęli czterej jego synowie: Abraham, Heinrich, Dittrich i Friedrich. Cztery lata później sprzedali oni Rościszów i posiadaną część Pieszyc Adamowi von Reibnitz und Rathen auf Schmolz. W 1599 roku zmarł Adam von Reibnitz. Rościszów odziedziczyła jego córka Marie, małżonka Friedricha von Gellhorn z Pieszyc. W tych okolicznościach losy majątku rościszowskiego ponownie związały się z dobrami pieszyckimi. Pod zarządem rodu von Gellhorn Rościszów pozostał do 1700 roku kiedy to Marie Elise z domu von Beck, wdowa po Carlu Alexandrze (zm.1699r.) sprzedała posiadłość hrabiemu Rzeszy Christophowi Wenzlowi von Nostitz z Luboradza (zm.1712r.). W 1751 roku właścicielem dóbr rościszowskich został hrabia Joseph Wilhelm von Nostitz (zm.1787r.). Kolejnym właścicielem majątku został hrabia Joseph von Nostitz und Rieneck. W 1830 roku w Rościszowie wzmiankowano 146 domów, 1 folwark, 1118 mieszkańców, w tym 249 katolików, kościół ewangelicki, ewangelicką szkołę, kościół katolicki, katolicką szkołę, browar, 8 młynów wodnych. W skład miejscowości wchodziły również 4 kolonie: Friedrichsgrund (Padole), Friedrichshayn (Lasocin), Kaschbach (Potoczek), Schmiedegrund (Kuźnica). Hrabia Joseph von Nostitz-Rieneck, cesarsko-królewski tajny radca wzmiankowany był jako właściciel dóbr w Rościszowie w księgach adresowych do 1886 roku. W 1886r. jego generalnym pełnomocnikiem był nadleśniczy Zeidler. W tym czasie majątek liczył 375ha: 55ha pól uprawnych, 4ha łąk, 311ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działał browar i gorzelnia. Na folwarku hodowano 2 konie, 8 świń, 11 sztuk bydła rogatego, w tym 8 krów. Po śmierci hrabiego Joseph von Nostitz und Rieneck w 1890 roku spadkobiercy włości sprzedali je Benno Vogelowi, wzmiankowanemu w księdze adresowej z 1894 roku. Dobra rycerskie Rościszów (Steinseifersdorf) wraz z przysiółkami Potoczek, Kuźnica, Padole i Lasocin (Kaschbach, Schmiedegrund, Friedrichshain und Friedrichsgrund) miały powierzchnię 385,27ha, w tym 54ha pól uprawnych, 7,5ha łąk, 316,5ha lasów, 7,27ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W majątku działały browar, gorzelnia, młyn wodny i kuźnia. Pomiędzy 1894 a 1902 rokiem włości nabył rotmistrz Ernst hrabia von Seherr-Thoss (ur.1858r., zm.1907r.) właściciel Ostroszowic w powiecie dzierżoniowskim (Weigelsdorf, Kreis Reichenbach). W 1902 roku należąca do niego posiadłość w Rościszowie liczyła 523,40ha, w tym 90ha pól uprawnych, 10,78ha łąk, 414,62ha lasów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1907 roku po śmierci męża dobra objęła wdowa po nim hrabina Klara von Seherr-Thoss (ur.1868r., zm.1946r.), najmłodsza córka Huberta von Tiele-Winckler z Mosznej. Pozostała ich właścicielką do końca drugiej wojny światowej. W latach 1909-1917 w jej imieniu gospodarstwem w Rościszowie o powierzchni 614,1ha zarządzał inspektor Gustav Kupfermann. W 1926 i 1930 roku funkcję administratora pełnił Gustav Lobers. W 1937 roku generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był hrabia Ernst Hubertus von Seherr-Thoss, jeden z synów Klary i Ernsta von Seherr-Thoss. Mieszkał on w pałacu w Rościszowie (in Steinseifersdorf). W tym czasie dobra miały powierzchnię 578,25ha: 27,5ha, pól uprawnych, 31,5ha, łąk, 28,25ha pastwisk, 0,3ha stawów, 4,2ha parku, 475,5ha lasów, 4,5ha ogrodu, 6,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. W latach 1972-1975 dokonano adaptacji pałacu na ośrodek wypoczynkowy. W trakcie prowadzonych prac całkowicie przekształcono boczne skrzydło pałacu, zmieniając je we współczesny pozbawiony cech stylowych budynek. W 1977 roku właścicielem zabytku były Zakłady Doświadczalne przy Przemysłowym Instytucie Telekomunikacyjnym w Warszawie. Następnie ośrodek wypoczynkowy należał do warszawskich zakładów „Unitra”. W kolejnych dekadach obiekt pełnił funkcje ośrodka rekreacyjnego. Do niedawna w zabudowaniach działał Ośrodek Wypoczynkowo-Szkoleniowy „Kasztel”, należący do firmy Bumar Elektronika w Warszawie Spółka Akcyjna. W 2013 roku obiekt był nieczynny i wystawiony na sprzedaż. Pałac można zobaczyć z zewnątrz, z głównej ulicy przebiegającej przez Rościszów.
Pałac
Pierwotny dwór z początku XVII wieku, został przekształcony i rozbudowany w osiemnastym stuleciu przez rodzinę von Nostitz. Kolejne przebudowy miały miejsce w XIX i XX wieku. Budynek murowany, potynkowany, dwuskrzydłowy, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczony, jedno- i dwukondygnacyjny. Skrzydło boczne nakryte obecnie płaskim dachem, skrzydło główne z użytkowym poddaszem, przykrytym dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja południowa) z asymetrycznie umieszczoną kwadratową, czterokondygnacyjną wieżą, nakrytą baniastym hełmem. W przyziemiu wieży główne wejście do budynku. Elewacje znacznie uproszczone w wyniku remontu w drugiej połowie XX wieku. Zachowany wydatny gzyms wieńczący i odcinkowe gzymsy nad częścią otworów okiennych. Układ wnętrz dwu- i czterotraktowy. W części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowe.
Do rezydencji przylega dawny park krajobrazowy, obecnie stanowiący część terenu ośrodka wypoczynkowego. W drugiej połowie XX wieku park zaniedbano, doprowadzając do znacznych zniszczeń starodrzewu.
Przedwojenny wygląd pałacu w Rościszowie możemy poznać dzięki widokówkom zamieszczonym na portalu http://dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/905215,foto.html?idEntity=547147 (dostęp: 30.07.2015r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/838378,foto.html?idEntity=547147 (dostęp: 30.07.2015r.)
Zabytki w Pieszycach Rościszowie
Do rejestru zabytków w Pieszycach Rościszowie wpisano kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja, XIV-XVIII w. (nr rej.: A/4515/806 z 7.12.1960); zespół pałacowy, ul. Piękna 71, XVII, XIX/XX: pałac, (nr rej.: A/4519/2092 z 20.08.1973), park (nr rej.: A/4520/859/WŁ z 18.03.1981); sanatorium przeciwgruźlicze (nr 11), mur.-drewn., 1903 (nr rej.: A/4521/1153/WŁ z 21.03.1986); zagroda nr 27, mur.-szach., 1826: dom (nr rej.: A/4522/925/WŁ z 10.01.1983), spichrz (nr rej.: A/4523/924/WŁ z 10.01.1983); dom nr 66, mur.-szach., 1819 (nr rej.: 1138/WŁ z 3.09.1985); dom nr 73, mur.-drewn., 1786 (nr rej.: A/4524/1151/WŁ z 21.05.1986); dom mieszkalno-gospodarczy nr 77, mur.-szach., poł. XIX (nr rej.: A/4525/1150/WŁ z 21.03.1986).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Rościszowa zapewniają autobusy ZKM Bielawa linii nr 21 kursujące z Dzierżoniowa przez Pieszyce. Do samego Dzierżoniowa można dojechać np. z Wrocławia autokarami prywatnych przewoźników (Usługi Autokarowe Mariusz Romańczuk lub UT-A Świątek Ryszard), bądź POLBUS PKS Wrocław Sp. z o.o. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. Z Łagiewnik najlepiej wyjechać DK384 do Dzierżoniowa, skąd do Rościszowa prowadzi przez centrum Pieszyc trasa nr 383. Pałac położony jest przy DK383 (ul. Piękna 71), na południe od tej trasy. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 195km, z Wrocławia niecałe 70km. Samochód można zaparkować na niewielkim placu przy budynku nr 73, gdzie również znajduje się przystanek autobusu linii nr 21.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2015 r.
