Powiat jaworski, gmina Mściwojów
(nazwa niemiecka Profen, Kreis Jauer)
Zabytki w Mściwojowie
Do rejestru zabytków w Mściwojowie zostały wpisane: kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP (nr rej.: A/2235/879 z 28.06.1961r.); cmentarz przykościelny (nr rej.: A/2236/843/L z 16.02.1990r.); oranżeria, obecnie budynek mieszkalny w zespole, nr 40 (nr rej.: A/3126/1393 z 8.09.1965r.); park i ogród ozdobny (nr rej.: A/3127/559/L z 6.05.1980r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. ossarium na cmentarzu przykościelnym, relikty tłoczni win na Winnej Górze oraz zabudowania zespołu dworsko-ogrodowego z folwarkiem: dwór, budynek mieszkalny w zespole, dwie obory, dwie stodoły, teatr ogrodowy, Lusthaus, pawilon ogrodowy na wyspie, budynek gospodarczy w zespole.
Miejscowość wzmiankowano w 1401 roku jako Profen. Od około 1480 roku Mściwojów należał do rodu von Bibran. Po śmierci pierwszego właściciela majątku z tego rodu dobra otrzymał w spadku jego drugi syn Wolff. W rękach tej rodziny wieś pozostała do połowy XVII wieku. Z czasem linia rodu przyjęła nazwisko od miejscowości i występuje w źródłach jako von Profen. W 1535 roku wzmiankowano Jorge von Profen, następnie w 1577 roku Georga, a w 1586 roku Melchiora von Profen. W 1632 roku Hans Christoph von Bibran-Profen, ostatni męski przedstawiciel tej linii rodziny, ożenił się z Magdaleną, córką Hansa Georga von Reibnitza i wdową po Conradzie von Dyhern. Hans Christoph zmarł około 1637 roku i pod tą datą jako właścicielka majątku została wymieniona wdowa po nim Magdalena von Bibran, z domu von Reibnitz. W 1654 roku wyszła ona za mąż za Adama von Saurma, było to jej trzecie małżeństwo. Zanim do tego doszło dobra w Mściwojowie odkupił Otto baron von Nostitz. Według różnych źródeł nastąpiło to w 1642 bądź w 1653 roku. Otto baron von Nostitz (zm.1666r.) z linii Rieneck, był przedstawicielem obozu katolickiego w wojnie trzydziestoletniej, w latach 1642-1650 starostą księstwa wrocławskiego, w latach 1651-1665 starostą świdnicko-jaworskim, od 1650 roku właścicielem pobliskiego Luboradza. Po nim majątek odziedziczył Christoph Wenzel hrabia Rzeszy von Nostitz-Rieneck auf Rokitnitz w Czechach (ur.1648r., zm.1712r.), w latach 1677-1685 starosta legnicki, w latach 1686-1697 głogowski, w latach 1697-1703 świdnicko-jaworski. Kolejnymi właścicielami dóbr obejmujących między innymi Luboradz i Mściwojów byli: Otto Wenzel i Hans Wenzel (ur.1708r.), kolejno syn i wnuk Christopha Wenzla.
W 1786 roku w Mściwojowie znajdował się katolicki kościół, probostwo, szkoła, folwark, 2 młyny wodne oraz wiatrak. W 1830 roku właścicielem dóbr był Joseph hrabia von Nostitz-Rieneck, tajny radca królewski, szambelan, podpułkownik stanie spoczynku, posiadający rezydencję w Nowym Lądzie w powiecie lwóweckim. W Mściwojowie wzmiankowano 84 domy, pałac, folwark oraz część wsi z folwarkiem Raaben. W 1845 roku majątek należał do Josepha hrabiego Rzeszy von Nostitz-Rineck z Pragi. W Mściwojowie znajdowały się 104 domy, pałac, folwark oraz drugi folwark Raaben. Joseph hrabia Nostitz-Rieneck (ur.1821r., zm.1890r.), właściciel Luboradza, Mściwojowa oraz Potoczka, major i królewski szambelan, posiadający także majątki w Czechach, był synem hrabiego Johanna Wenzla (ur. 1791r., zm.1852r.). W 1849r. hrabia Joseph ożenił się z Ernestine hrabianką Waldstein-Wartenberg (ur.1829r., zm.1857r.); mieli trójkę dzieci, 2 córki: Maria Anna Karoline (ur.1853r.), Ernestine Karoline (ur.1857r.) oraz syna Johanna Nepomuka Karla (ur.1854r.).
W 1890 roku dzięki małżeństwu zawartemu w 1878 roku z Ernestine von Nostitz-Rokitnitz, majątek w Mściwojowie przejął pochodzący z Czech Engelhard Dietrich hrabia rzeszy von Wolkenstein, baron von Trostburg und Neuhauβ (ur.1848r., zm.1922r.) mieszkający na co dzień w Vildštejn koło Chebu. W 1894 roku dobra Mściwojów liczące 365ha, w tym 313ha pól uprawnych, 32ha łąk, 10ha lasów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków; dzierżawił porucznik Rudolf Jungfer. Jej Ekscelencja Ernestine, hrabianka Rzeszy von Wolkenstein, baronowa von Trostburg und Neuhaus, z domu hrabianka von Nostitz-Rieneck pozostała właścicielką majątku przynajmniej do 1921 roku. Do 1912 roku folwark dzierżawił porucznik Rudolf Jungfer, następnie zarządzali nim inspektorzy. W 1912 roku włości liczyły 347,9ha, w tym 308,5ha pól uprawnych, 27,6ha łąk, 2,4ha lasów, 0,5ha pastwisk, 4ha parku, 1,3ha ogrodu, 2,6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W latach 1926-1930 właścicielem posiadłości wchodzącej w skład Państwa Stanowego Luboradz był Ernst hrabia Rzeszy von Wolkenstein-Trostburg z Luboradza. W 1930 roku majątek w Mściwojowie nabył Constantin hrabia von Pfeil und Klein-Ellguth (ur.1906r.). W 1937 roku jego włości miały powierzchnię 266,6ha, w tym 238,8ha pól uprawnych, 12ha łąk, 0,5ha wód, 4ha parku, 1,3ha ogrodu, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Constantin hrabia von Pfeil poległ we wrześniu 1941 roku w czasie walk w okolicach Leningradu w Związku Radzieckim. W rękach jego spadkobierców dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej.
Jeszcze niedawno twierdzono, że pałac uległ zagładzie w 1945 roku (patrz Józef Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005, s.237). W rzeczywistości budynek przetrwał wojenną zawieruchę. Po wojnie majątek znalazł się w gestii Stacji Hodowli Roślin Ogrodniczych Snowidza, a następnie PGR-u Snowidza. W 1953 roku pałac zniszczył pożar i odtąd rezydencja pozostaje w ruinie. Obecnie ruiny są własnością Gminy Mściwojów.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/643102,foto.html?idEntity=511631 (dostęp: 26.06.2022r.)
Pierwotnie renesansowy jednoskrzydłowy dwór ufundowany około 1535 roku przez Jorge von Profena. Budowla wzniesiona z kamiennego rumoszu, na planie prostokąta, wysoko podpiwniczona, dwukondygnacyjna. Piwnice i parter nakryte sklepieniami kolebkowymi, drugą kondygnację przykrywał niezachowany drewniany strop. Dwór otaczała fosa, po której nie ma dziś śladu. W XVII wieku rezydencję rozbudowano, tworząc trzyskrzydłowy barokowy pałac. W XIX wieku pałac został przebudowany, wszystkie elewacje budynku otynkowano, zacierając różnice pomiędzy poszczególnymi skrzydłami. Wnętrza pałacu w układzie trzytraktowym. Obecnie z budynku przetrwały mury obwodowe, część sklepień i ścian działowych, oryginalne kamienne opaski wokół otworów okiennych.
Ruiny pałacu oraz folwark
Park i pawilon ogrodowy w Mściwojowie w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/865625,foto.html?idEntity=511631 (dostęp: 26.06.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6036050,foto.html?idEntity=6585043 (dostęp: 26.06.2022r.)
Na zachód od rezydencji wokół prostokątnego dziedzińca wznoszą się zabudowania gospodarcze i mieszkalne dawnego folwarku. Bardziej na południe rozciąga się zaniedbany teren zielony, pozostałości po parku o ogrodzie. Warto zwrócić uwagę na wchodzący w skład założenia ciekawie położony Lusthaus. Pierwszy ogród ozdobny powstał w Mściwojowie w latach 1656-1657 z inicjatywy Ottona von Nostitza. Na zboczu pobliskiego wzgórza w 1678 roku założono winnicę. Na szczycie wzniesiono budowlą mieszczącą w przyziemiu tłocznię winogron. Budowla mogła pełnić również funkcję Lusthausu i belwederu. Założenie zostało zmodernizowane i rozbudowane w I połowie XVIII wieku przez Ottona Wenzla von Nostitza, kiedy to między innymi na stawie w parku wzniesiono sztuczną wyspę, a na niej pawilon na planie ośmioboku. Ten Lusthaus przebudowano w XIX wieku w stylu neorenesansowym. Budynek o półkolistych arkadach i trójkątnych naczółkach podobnie jak pałac jest obecnie smutną ruiną. Obecnie ciekawymi atrakcjami Mściwojowa są położone na południe od parku zbiornik Wierzbiak i wieża widokowa.
Park, kościół oraz zbiornik Wierzbiak
Mściwojów znajduje się około 7 kilometrów na wschód od Jawora. Z miasta powiatowego dojazd DW382 do Zębowic i dalej drogą lokalną. Zespół pałacowo-parkowy położony jest w zachodniej części Mściwojowa, w pobliżu kościoła, po południowej stronie głównej ulicy przebiegającej przez wioskę.
Dokładna lokalizacja ruin pałacu:
51.04134921305432, 16.271223200407537
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2022r.