Powiat legnicki, gmina Krotoszyce
(nazwa niemiecka Eichholz, Kreis Liegnitz)
Zabytki w Warmątowicach Sienkiewiczowskich
Do rejestru zabytków w Warmątowicach Sienkiewiczowskich zostały wpisane: zespół folwarczny (nr rej.: A/3425/954 z 24.05.1991r.), pałac (nr rej.: A/3424/713 z 31.07.1960r.), kaplica (nr rej.: A/3427/934 z 5.09.1961r.), zabudowania folwarczne: lamus, budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, dwie stodoły, obora, stajnia (wszystko pod nr rej.: A/3425/954 z 24.05.1991r.), park (nr rej.: A/3426/455/L z 22.09.1976r.).
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1217 roku. W dokumencie z 1369 roku wymieniona pod nazwą Eycholcz. Właścicielami dóbr w Warmątowicach byli: w latach 1602-1613 Wenzel von Zedlitz, w 1619 roku Christoph von Zedlitz, w 1646 roku cesarski pułkownik i radca legnicki Johann Sieghofer baron von Siegersberg, w latach 1649-1653 wdowa po nim Eva z domu von Schweinich, w 1675 roku Heinrich baron von Zahradeck, w 1712 roku jego syn Karl Heinrich baron von Zahradeck, w 1736 roku wdowa po nim Anna z domu von Dresky, w 1737 roku Karl Ferdinand baron von Seherr-Thoss, do 1770 roku jego syn również Karl Ferdinand baron von Seherr-Thoss, do 1779 roku wdowa po tym ostatnim Johanne Charlotte baronowa von Seherr-Thoss z domu von Kreckwitz, do 1780 roku Karl Friedrich baron von Seherr-Thoss, od 1782 roku przynajmniej do 1789 roku Gotthard Oswald von Tschammer und Osten. W 1789 roku w miejscowości znajdował się stary dom pański z ogrodem i zabudowaniami folwarku, browar, gospoda, 12 gospodarstw zagrodniczych, 25 chałupniczych, młyn, kuźnia. W sumie w 56 domostwach mieszkały 272 osoby. Następnie dobra nabyła hrabina von Roeder, od której w krótkim czasie odkupił je Karl Georg Heinrich von Hoym (ur.1739r., zm.1807r.), minister do spraw Śląska. Hoym przekazał majątek w Warmątowicach swojej siostrzenicy Fanny (ur.1790r., zm.1849r.), córce Antoinette Wilhelmine von Hoym-Dyhrn i Joachima hrabiego von Maltzan z Milicza. Fanny von Maltzan w 1806 roku poślubiła Gustava Calixta Birona von Curland (ur.1780r., zm.1821r.) właściciela Sycowa. W 1812 roku rodzina Biron von Curland sprzedała posiadłość w Warmątowicach pochodzącemu z Podlasia pruskiemu oficerowi Louisowi Seraphimowi von Olszewski. Nowy właściciel poślubił Helene Wilhelmine, ostatnią przedstawicielkę jednej z linii rodu von Schweinitz i szukał siedziby na Śląsku. Ledwie rok później 26 sierpnia 1813 roku w pobliżu nowego majątku von Olszewskich odbyła się wielka bitwa pomiędzy wojskami napoleońskimi a armią koalicji prusko-rosyjskiej, która do historii przeszła jako bitwa pod Kaczawą. Pałac w miejscowości był wykorzystany jako kwatera pruskiej generalicji. W 1830 roku w Warmątowicach wzmiankowano 50 domów, pałac, folwark, 299 mieszkańców, w tym 8 katolików, młyn wodny, wiatrak, pomnik bitwy pod Kaczawą. W 1845 roku w wiosce znajdowało się 55 domów, pałac, folwark, młyn wodny, wiatrak, browar, gorzelnia, hodowla 700 owiec. Wieś liczyła 293 mieszkańców, w tym 15 katolików. Louis Seraphim von Olszewski pozostał właścicielem włości do około 1845 roku. Przed 1857 rokiem dobra Warmątowice i Koiszków otrzymał w spadku jego syn porucznik Artur Gwidon Oskar Seraphim von Olszewski (ur.1818r., zm.1900r.). W 1894 roku posiadłość w Warmątowicach miała powierzchnię 265ha, w tym 215ha pól uprawnych, 15ha łąk, 3ha pastwisk, 24ha lasów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1900 roku majątek otrzymał w spadku porucznik Alfred von Olszewski (ur.1860r., zm.1909r.). Kilka lat wcześniej, w 1892 roku ożenił się z Panią Gabriele z domu baronówną von Zedlitz und Neukirch (ur.1864r., zm.1943r.), córką Kuno barona von Zedlitz und Neukirch z Dolnego Wojcieszowa. Z małżeństwa tego na świat przyszła dwójka dzieci: syn Bolesław Bogdan (ur.1895r.) i córka Draga Jadwiga (ur.1893r.). Już imiona dzieci wskazują na fascynację Alfreda słowiańską kulturą. Pod wpływem lektury powieści historycznych Henryka Sienkiewicza właściciel Warmątowic zapragnął wrócić do polskich korzeni swojej rodziny. W skutek upadku z konia Alfred podupadł na zdrowiu. Zmarł w wieku ledwie 49 lat. Przed śmiercią pozostawił zaskakujący testament, który rodzina pragnęła obalić. Zaznaczył w nim, że dzieci mogą otrzymać w spadku majątek tylko po zdaniu egzaminu z języka polskiego. W innym przypadku posiadłość miała przypaść Henrykowi Sienkiewiczowi. Rodzina von Olszewski pertraktowała z pisarzem, który zrzekł się zapisu. Majątkiem od 1909 do lat 30. XX wieku zarządzała wdowa Pani Gabriele von Olszewski, z domu von Zedlitz und Neukirch. W 1930 roku dobra liczyły 287ha, 237ha pól uprawnych, 15ha łąk, 2ha wód, 3ha pastwisk, 17ha parku 11ha lasów, 2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Syn Olszewskich Bolesław Bogdan zmarł w młodym wieku. Ostatecznie dobra otrzymała w spadku jego siostra Draga Jadwiga. W 1913 roku poślubiła ona Heinricha von Zedlitz und Neukirch (ur.1887r.), Małżeństwo miało córkę Gabriele (ur.1917r., zm.2013r.). W 1937 roku dobra rycerskie Warmątowice i Koiszków pozostawały własnością Dragi baronowej von Zedlitz und Neukirch, z domu von Olszewski. Włości miały powierzchnię 368,1ha, w tym 297,3ha pól uprawnych, 22,7ha łąk, 2,4ha wód, 3,3ha pastwisk, 29,9ha lasów, 7,5ha parku i ogrodu, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Rezydencja w połowie XIX wieku na litografii z teki Dunckera
Renesansowy dwór obronny zbudowany na sztucznej wyspie otoczonej fosą. Na portalach daty kolejnych przebudów: 1637, 1639, 1653, 1748-1762. Rezydencja ostatnie przekształcenia przeszła w XIX wieku. Budynek murowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym z lukarnami. Na kalenicy ośmioboczna sygnaturka nakryta cebulastym hełmem. Główne wejście na osi fasady ozdobione bogatym portalem, zwieńczonym kartuszami herbowymi. Centralny ryzalit pozorny zaakcentowany wystawką zamkniętą trójkątnym przyczółkiem. Do wejścia prowadzi kamienny most przerzucony nad dawną fosą. Fasada artykułowana gzymsami i lizenami. Część okien w opaskach uszatych z kluczem. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Na wschód od pałacu wokół dziedzińca rozłożone zabudowania folwarczne z lat 80. XIX wieku. Na zachód od rezydencji rozciąga się park, w nim ośmioboczna kaplica z II połowy XVIII wieku.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9396346,foto.html (dostęp: 31.08.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/4443998,foto.html (dostęp: 31.08.2022r.)
Majątek w 1945 roku zajęła Armia Czerwona. Żołnierze radzieccy kwaterowali w zabudowaniach przez kilka lat, po czym zastąpiło ich wojsko polskie. W rezultacie już po wojnie pałac był mocno zdewastowany. Następnie folwark otrzymała spółdzielnia rolnicza, a w rezydencji urządzono mieszkania. W 1959 roku poziom zniszczeń budynku oceniano już na 50%. Rok później dobrami zarządzało już Państwowe Gospodarstwo Rolne z Legnicy. Zarządcy zmieniali się bardzo szybko. W latach 1961-1974 folwark podlegał pod Zakłady Tuczu Przemysłowego Zwierząt Rzeźniczych PP we Wrocławiu. W tym czasie miały miejsce chyba największe dewastacje pałacu. W 1965 roku budynek pozbawiony częściowo dachu był już nieużytkowany. W 1970 roku stan zachowania zabytku oceniano ledwie na 20%. W latach 1974-1979 gospodarstwo należało do Zakładów Mięsnych w Legnicy. W 1978 roku zawaliła się część sklepień w pałacu. W latach 1979-1988 majątek był w gestii Okręgowego Przedsiębiorstwa Obrotu Zwierzętami Hodowlanymi we Wrocławiu. Nowy zarządca rozpoczął w 1980 roku remont kapitalny, przerwany po kilku latach z braku funduszy. Następnie folwark krótko należał do Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej i od 1995 roku jest własnością prywatną. Państwo Rabkowscy w latach 1995-1998 przeprowadzili generalny remont pałacu. Obecnie w zabytku mieści się hotel.
Oficjalna strona internetowa obiektu:
https://www.palac-warmatowice.pl/
Dziękuję właścicielom za możliwość zobaczenie pałacu z zewnątrz. Teren wokół ogrodzony, na bramie zainstalowany domofon. Warto zadzwonić i porozmawiać, istnieje szansa na wejście na posesje.
Warmątowice Sienkiewiczowskie położone jest około 10 kilometrów na południe od Legnicy. Z miasta powiatowego dojazd lokalną drogą (ulica Nowodworska) przez Kościelec. Zespół folwarczny z pałacem i parkiem znajdują się w centrum wioski, na zachód od głównej ulicy przebiegającej przez Warmątowice.
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.131350171718154, 16.13140691016304
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2022r.
