Powiat oleśnicki, miasto
(nazwa niemiecka: Medzibor, od 1886r. Neumittelwalde, Kreis Gross Wartenberg)
W 1340r. wzmiankowano Międzybórz jako osadę targową z zamkiem. Początki miejscowości sięgają zapewne dużo wcześniejszych czasów, niestety nie posiadamy na ich temat materiałów źródłowych. Osada początkowo była własnością książąt oleśnickich, z czasem przeszła w ręce śląskiego rycerstwa. W 1530r. Międzybórz wraz z przynależnymi do niego majątkami nabył Joachim von Maltzan (zm.1556r.), właściciel sycowskiego wolnego państwa stanowego. Trudności finansowe rodziny von Maltzan zmusiły w 1565r. Hansa Bernharda, syna Joachima do sprzedaży dóbr międzyborskich. Nabywcą był Rafał Leszczyński i odtąd aż do 1599r. miasto należało do rodziny Leszczyńskich. Następnie Międzybórz i okoliczne majątki kupili książęta oleśniccy. W posiadaniu władców Oleśnicy tereny te jako Herrschaft Medzibor pozostały do 1884r. Po śmierci księcia Friedrich Wilhelm von Braunschweig-Oels dobra międzyborskie znalazły się wśród posiadłości które w spadku otrzymał król Saksonii Albert z dynastii Wettinów. W 1886r. niewielki majątek w Międzyborzu liczący 75ha powierzchni, w tym 59ha pól uprawnych, 9ha łąk, 7ha gospodarstwa dzierżawiony był przez Richarda Hoffmanna. Richard Hoffmann dzierżawił również inne dobra należące do króla Saksonii, lecz mieszkał w Międzyborzu (in Medzibor). Dzierżawcą majątku w Międzyborzu pozostał on również po zmianie właścicieli dóbr międzyborskich, którymi kolejno byli: hrabia Hugo von Reichenbach (przed 1894r., do co najmniej 1905r.), dziedzice hrabiego von Reichenbach (1909r.), spadkobiercy barona Daniela von Diergardt z Mojej Woli (1912r.), wdowa po baronie Danielu, baronowa Agnes von Diergardt z Mojej Woli, z domu von Klitzing (przed 1917r.). W 1921r. i 1926r. grunty o powierzchni 540ha, w tym majątek Międzybórz (Neumittelwalde) wynajmował od baronowej Agnes von Diergardt, Steves in Spechtsdorf. Następnie w 1930r. dzierżawcą była Pani Martha Steves in Spechtsdorf. W 1937r. majątek w Międzyborzu nie był już wydzierżawiany. W tym czasie ogólna powierzchnia dóbr międzyborskich wynosiła 990ha, w tym 632,6ha pól uprawnych, 63ha łąk, 3ha pastwisk, 249,4ha lasów, 2ha parku i ogrodu, 40ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zarząd nad nimi sprawował inspektor Schulz.
Zamek i dwór
Zamek w Międzyborzu wzmiankowano po raz pierwszy w 1340r. Losy tej średniowiecznej warowni nie są znane. Dobra międzyborskie należały przeważnie do rodzin posiadających rezydencje w innych miejscowościach – ród von Maltzan, rodzina Leszczyńskich, książęta oleśniccy. Z tego powodu zamek w Międzyborzu najpóźniej już w XVI wieku mocno stracił na znaczeniu. W dziewiętnastym stuleciu ostatecznie budowlę rozebrano, a w jej miejscu postawiono browar i mleczarnię.
Prawdopodobnie w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku w mieście wzniesiono niewielki dwór, będący siedzibą dzierżawców majątku Międzybórz, wchodzącego w skład dóbr międzyborskich. Dwór w Międzyborzu to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami i wystawkami. Fasada dworu asymetryczna, sześcioosiowa, z głównym wejściem umieszczonym w niewielkiej dobudówce, poprzedzającej jednoosiowy ryzalit, zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Elewacje budynku zachowały podziały za pomocą wydatnych gzymsów oraz proste obramowania otworów okiennych. Układ wnętrz przekształcony w czasach Polski Ludowej, kiedy dwór przystosowano do celów oświatowych. W 1958r. w budynku otwarto Zespół Szkół Rolniczych w Międzyborzu. Obecnie zabytek w dalszym ciągu jest wykorzystywany jako placówka oświatowa.
Zabytki w Międzyborzu
Do rejestru zabytków w Międzyborzu wpisano zespół kościoła parafialnego p.w. św. Józefa (11.05.1992r., nr rej.: 650/A): kościół, plebanię z domem parafialnym, ogrodzenie; kościół ewangelicko-augsburski p.w. Świętego Krzyża (15.04.1966r., nr rej.: 1643 i ponownie 16.06.1992r., nr rej.: 652/A); mur z basteją (15.04.1966r., nr rej.: 1644); zespół folwarczny przy ul. Wrocławskiej nr 2: dwór (15.06.1993r., nr rej.: 678a/A) i spichrz z XVIII w. (15.06.1993r., nr rej.: 678b/A).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Międzyborza zapewniają zarówno autobusy PKS, jak i pociągi zatrzymujące się na stacji Międzybórz Sycowski. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd pociągiem przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Nowa Wieś Wrocławska (Wrocław Południe), następnie autostradową obwodnicą Wrocławia (A8) i trasą S8 w stronę Sycowa. Za Oleśnicą najlepiej z tej ostatniej drogi skręcić w lewo w DK25 prowadzącą do Międzyborza. Dwór wraz z pozostałościami folwarku znajduje się na początku miasta na prawo od DK25 (dokładny adres ul. Wrocławska 2). Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 240km. Samochód najlepiej zostawić na parkingu przy Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury, mieszczącym się przy ul. Wrocławskiej, bliżej centrum miejscowości.
Damian Dąbrowski,
Maj 2012 r.
