Powiat średzki, gmina Udanin
(nazwa niemiecka Kuhnern, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Neumarkt)
Zabytki w Konarach
Do rejestru zabytków w Konarach zostały wpisane:
- kościół par. p.w. Podwyższenia Krzyża, k. XIV w., 1500r., XVII w., XIX w., nr rej.: A/1128/1658 z 7.05.1960r.
- cmentarz przykościelny, nr rej.: A/1145/899/L z 16.02.1990r.
- cmentarz ewangelicki, 1845r., nr rej.: A/1146/898/L z 16.02.1990r.
- park dworski, XVIII/XIX w., nr rej.: A/2745/501/L z 13.05.1977r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku (nr 30-32): domy mieszkalne, obora, spichlerz, budynki gospodarcze, bramka wejściowa.
Miejscowość wzmiankowano w 1371 roku jako Kunir. W XVII wieku Konary były własnością rodu von Abschatz, a następnie von Borwitz. Hrabiowie von Nimptsch okupili majątek od rodziny von Borwitz. W 1718r. w Konarach wzmiankowano Franza Leopolda hrabiego von Nimptsch. W 1740r. majątek należał do hrabiego von Schaffgotscha. W 1744r. właścicielem włości był starosta von Tschammer, w 1764r. wdowa po nim Pani Maria Anna Magdalena von Tschammer, a następnie ich drugi syn Georg Caspar von Tschammer. W 1785r. w Konarach znajdował się kościół, probostwo, szkoła, piękny pałac z ogrodem, 3 folwarki, 8 gospodarstw kmieci, 33 zagrodników, 29 chałupników, browar, 2 wiatraki. Wieś wraz z folwarkiem Eichberg (Dębki) liczyła 384 mieszkańców. W rękach Georga Caspra von Tschammer dobra pozostały przynajmniej do 1815r., kiedy to ufundował on w wiosce szkołę katolicką. W 1830 roku majątek należał do szambelana królewskiego Karla von Mutius z Bronowa koło Dobromierza. W 1830r. w Konarach znajdowało się 91 domów, pałac, 4 folwarki, ewangelicka szkoła, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, 2 wiatraki. Wieś liczyła 634 mieszkańców, w tym 306 katolików. Częścią wsi była kolonia i folwark Dębki z 12 domami i 111 mieszkańcami, w tym 41 wyznania ewangelickiego. W 1845 roku właścicielem dóbr pozostawał Karl von Mutius. W tym czasie w Konarach wzmiankowano 109 domów, pałac, 4 folwarki, 934 mieszkańców, w tym 448 ewangelików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół parafialny, probostwo, katolicką szkołę, browar, gorzelnię, hodowlę 2440 owiec merynosów. W kolonii i folwarku Dębki było 9 domów, 111 mieszkańców, w tym 41 ewangelików. W latach 1856-1866 majątek obejmujący trzy folwarki w Konarach należał do szambelana królewskiego Wolfa von Dallwitz. W latach 1872-1876 właścicielem dóbr był Schlesischer Bankverein z Wrocławia, a funkcję administratora pełnił dyrektor cukrowni Lindemann. Przed 1886 rokiem włości nabył Bolko Karl Ernst baron von Richthofen (ur.1821r., zm.1899r.), porucznik w stanie spoczynku z Rogoźnicy Wielkiej w powiecie świdnickim. W 1894r. należące do niego dobra miały powierzchnię 375ha, w tym 340ha pól uprawnych, 12ha łąk, 23ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1899r. posiadłość odziedziczył Carl von Richthofen (ur.1872r., zm.1949r.), wnuk Bolka Karla Ernesta i syn Gottharda Karla Ernesta (ur.1851r., zm.1915r.) z Rogoźnicy. W 1912 roku dobra rycerskie Konary z folwarkiem Dębki liczyły 482ha, w tym 430ha pól uprawnych, 15ha łąk, 4ha pastwisk, 18ha lasów, 5ha parku i ogrodu, 1ha stawów, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku powierzchnia majątku z folwarkami Dębki i Sanderhof (Pieszczanka) wynosiła 663,26ha, w tym 597,26ha pól uprawnych, 10ha pastwisk, 22ha łąk, 18,5ha lasów, 5ha parku i ogrodu, 1ha stawów, 9,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Carl baron von Richthofen był dr prawa i asesorem, w latach 1918-1919 starostą powiatu strzegomskiego, w służbie wojskowej doszedł do stopnia majora. W jego rękach posiadłość pozostała do 1945 roku.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem przekazano w zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Rezydencja uszkodzona w czasie działań wojennych w 1945 roku nie była remontowana. Zaniedbany budynek w kolejnych dekadach ulegał coraz większej dewastacji i ostatecznie w 1963 roku został rozebrany. Do dziś po pałacu pozostała sterta gruzu, trudnodostępna, porośnięta samosiejkami.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3569101,foto.html?idEntity=524028 (dostęp: 22.06.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/4828899,foto.html?idEntity=524028 (dostęp: 22.06.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6684689,foto.html?idEntity=524028 (dostęp: 22.06.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/862661,foto.html?idEntity=524028 (dostęp: 22.06.2020r.)
Pierwotnie barokowa rezydencja z XVIII wieku, przekształcona w XIX wieku w neogotycki pałac. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty był dachem pulpitowym. Bryłę budynku urozmaicały kwadratowa wieża, dwukondygnacyjna loggia i ganek filarowy z balkonem. Elewacje budynku ozdabiały nadokienniki, gzymsy między kondygnacjami i wieńczący, sterczyny. W fasadzie nad głównym wejściem znajdował się kartusz herbowy.
Do dziś przetrwał rozległy park krajobrazowy z polaną widokową od strony folwarku. W parku dominuje rodzimy drzewostan liściasty. Samosiejki są przemieszane z okazami starodrzewu. Jednym z ciekawszych okazów starodrzewu jest imponujący platan klonolistny. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze folwarku otaczają duży prostokątny dziedziniec.
Konary położone są około 23 kilometry na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego najlepiej wyjechać drogą lokalną przez Ciechów i Wrocisławice do miejscowości Chełm, skąd droga wojewódzka nr 345 w kierunku Strzegomia prowadzi przez Konary. Park i zespół pofolwarczny znajdują się w zachodniej części wioski, przy drodze do dawnego folwarku Dębki.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2020r.
