Powiat średzki, gmina Środa Śląska
(nazwa niemiecka Obsendorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki we Wrocisławicach
Do rejestru zabytków we Wrocisławicach został wpisany kościół p.w. św. Wawrzyńca, poł. XVI, 1615, nr rej.: A/1184/476 z 4.12.1958.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół pałacowy (nr 22-24, 28, 29): pałac, dwie obory (obecnie chlewnie), stodołę, spichlerz (obecnie magazyn), park pałacowy.
Miejscowość wzmiankowano w 1368 roku jako Apeczendorff. Od drugiej połowy XVI wieku Wrocisławice należały do rodziny von Landskron. W 1576 roku zmarł Christoph von Landskron, którego renesansowe, wykonane z piaskowca epitafium do dziś znajduje się w kościele we Wrocisławicach. Następnie dobra posiadali kolejni członkowie rodu: Hans (zm. przed 1612 rokiem), Christoph (zm. 1616r.), Johannes, Christoph (zm. 1654r.), Adam (do 1677r.). W 1743 roku majątek był w rękach Pani von Minkwitz, z domu von Zeideberg. W 1751 roku dobra należały do Karla Samuela von Klose, a następnie przynajmniej do 1785 roku do wdowy po nim Amalii Viktorii z domu von Reichel. W 1785 roku we Wrocisławicach znajdowała się pańska siedziba, folwark, katolicki kościół, probostwo, dwie szkoły, 9 gospodarstw kmieci, 16 zagrodników, 7 chałupników, wiatrak. Wieś liczyła 144 mieszkańców. W 1830 roku dobra należały do urzędnika Simona. We Wrocisławicach wzmiankowano 50 domów, dwór, 341 mieszkańców, w tym 51 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół, katolicką szkołę, wiatrak, browar i gorzelnię. W 1840 roku majątek za 59 000 talarów reńskich nabył hrabia von Carmer. W opisie miejscowości z 1845 roku wymieniono 55 domów, dwór, 335 mieszkańców, w tym 53 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę, hodowlę 900 owiec merynosów, wiatrak, browar i gorzelnię. Hrabia von Carmer zmarł po 1845 roku. W latach 1856-1858 jako właścicielka dóbr w źródłach występowała wdowa po nim hrabina Henriette von Carmer, z domu von Treskow. Około 1861 roku posiadłość nabyła rodzina Mende. W księgach adresowych z lat 1886-1894 wzmiankowano we Wrocisławicach Ottomara Mendego. Majątek liczył 250ha, w tym 229ha pól uprawnych, 13ha łąk, 4ha lasów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1897 roku majątek zakupił mieszkający w Saksonii Ferdinand Wilhelm Weinschenk. Weinschenk posiadał dobra Wachau i Liebertwollwitz koło Lipska. Wrocisławice wraz z niewielkim majątkiem w pobliskim Bukówku nabył z przeznaczeniem na mieszkanie dla rodziny swej córki Wilhelimine Christiane Margarethe (ur.1864r., zm.1911r.). Dobra objął jako dzierżawę jego zięć Karl Alexander von Vegesack (ur.1861r., zm.1940r.), od 1884 roku mąż Wilhelmine. Rodzina von Vegesack pochodziła z dzisiejszej Łotwy. Karl Alexander przybył na Śląsk wraz z matką Luise Charlotte z domu von Vegesack (ur.1838r., zm.1932r.), żoną oraz małoletnimi dziećmi. Luise Charlotte była kuzynką męża Karla Alexandra seniora von Vegesack (ur.1831r., zm.1893r.). Możliwe, że rodzina po śmierci Karla Alexandra seniora popadła w problemy finansowe i dlatego podjęła decyzję o przeprowadzce. Karl Alexander junior z małżeństwa z Wilhelime doczekał się trzech synów i dwóch córek. Jego teść pozostał właścicielem majątku na Śląsku przynajmniej do 1912 roku. W 1911 roku zmarła Wilhelmine. 27 sierpnia 1914 roku w Martincourt we Francji, na samym początku I wojny światowej, zginął porucznik Karl Kurt Heise von Vegesack (ur.1889r.), syn Wilhelmine i Karla Alexandra. Karl Alexander junior von Vegesack w 1917 roku ponownie się ożenił. Jego wybranką była Charlotte Hedwig Alexandra Margaretha z domu von Ploetz (ur.1887r., zm.1961r.). Z małżeństwa tego na świat przyszło dwóch synów. W związku ze zmianą sytuacji rodzinnej około 1917 roku Karl Alexander junior wykupił posiadłość we Wrocisławicach od Ferdinanda Weinschenka. W 1932 roku w wieku aż 94 lat zmarła Luise Charlotte von Vegesack. Została pochowana we Wrocisławicach, w parku w pobliżu rzeki. Dobra Karla Alexandra juniora w 1937 roku miały powierzchnię 267ha, w tym 228ha pól uprawnych, 8ha łąk, 3ha lasów, 20ha pastwisk, 4ha łoziny, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Karl Alexander zmarł w 1940 roku i został pochowany w grobowcu obok matki. Majątek we Wrocisławicach pozostał w rękach jego rodziny do 1945 roku. Jeden z synów – Karl Erich Alexander Otto von Vegesack (ur.1896r., zm.1992r.), walczył jako porucznik w czasie I wojny światowej, a następnie był dyrektorem ziemskim. W 1945 roku został zmuszony do opuszczenia Śląska. Osiedlił się w Bawarii. Na emeryturze ze sporymi sukcesami zajmował się malarstwem. Co ciekawe żona Karla Ericha, Edith Charlotte Margarete z domu von Ploetz (ur.1907r., zm.1969r.), była krewną jego macochy Charlotte Hedwig Alexandry Margarethy.
W latach 1945-1965 folwark we Wrocisławicach podlegał pod Inspektorat Rolny w Środzie Śląskiej. Następnie w latach 1972-1991 majątek podlegał Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu Środa Śląska jako Zakład Rolny Wrocisławice. Dwór zamieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Po upadku PGR-u zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Następnie dawny folwark został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Obecnie zabudowania gospodarcze w dalszym ciągu są używane. Dwór można zobaczyć z większej odległości, zza ogrodzenie. Budynek sprawia wrażenie opuszczonego.
Rysunek z połowy XVIII wieku wykonany przez Friedricha Bernharda Wernera
Źródło: https://polska-org.pl/810443,foto.html?idEntity=3830689 (dostęp: 27.08.2021 r.)
Rezydencja na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3830714,foto.html?idEntity=3830689 (dostęp: 27.08.2021 r.)
Zespół dworsko-folwarczny we Wrocisławicach istniał już w I połowie XVIII wieku. Zabudowania zostały uwiecznione na jednym z rysunków Friedricha Bernharda Wernera. Na szkicu widać trzyskrzydłowy dwór, posiadający dwie kondygnacje, z których górna wzniesiona była w konstrukcji szkieletowej. O przebudowach rezydencji niewiele wiemy. Siedziba pańska we Wrocisławicach wzmiankowana była w kolejnych opisach miejscowości z 1785, 1830 i 1845 roku. Dzisiejszy wygląd dwór we Wrocisławicach zawdzięcza zapewne dwóm przebudowom. Pierwszą z nich w ostatnim ćwierćwieczu dziewiętnastego stulecia przeprowadziła rodzina Mende. W jej trakcie zmieniono dach, a konstrukcję szkieletową drugiej kondygnacji zastąpiono murowaną. Druga znacząca przebudowa miała miejsce około 1986 roku. Budynek został w jej trakcie powiększony oraz częściowo pozbawiony cech stylowych. Dwór wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada z centralnym, pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Elewacje dzielone gzymsami międzykondygnacyjnym i wieńczącym. Okna w prostych opaskach z nadokiennikami. Centralny ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Pierwotnie dwór poprzedzał podjazd. Dwór znajduje się w północnej pierzei zabudowań otaczających z czterech stron rozległy prostokątny dziedziniec folwarczny. W pobliżu rezydencji niewielkie zadrzewienie pozostałość po pierwotnym osiemnastowiecznym ogrodzie. Na zachód od zabudowań miejscowości zagajnik, z nim grób von Vegesacków, zapewne było to założenie parkowe utworzone w drugiej połowie XIX wieku.
Wrocisławice położone są około 10 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego drogą lokalną przez Ciechów i Bukówek. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się w zachodniej części Wrocisławic.
Dokładna lokalizacja rezydencji:
51.130085712151164, 16.488705898984687
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2021r.
